Waa maxay dib u heshiisiinta soomaaliya u baahan tahay ee suurtagalka ah mustaqbalka?:

Waa maxay dib u heshiisiinta soomaaliya u baahan tahay ee suurtagalka ah mustaqbalka?:

mahad herse

london uk

Waxaad mooddaa in aad loo hadalhayo sanooyinkan danbe oo idil wax la yiraahdo dib u heshiissin, laakiin wali lama garan waxa ay tahay dib u heshiisiintu. Waxaana u baahan in la isweydiiyo si loo fahmo macnaha dib u heshiisiin yaa la heshiisiinayaa? Maxaase laga heshiinayaa? Waxaad moodaa marka la maqlo dib u heshiisiin in ay tahay in shir loo qabto qolooyin iyo kooxo hadba meel ku shira oo dalxiis iyo tamashle siyaasadeed meel ku taga, dabadeedna jagooyin iyo xilal aan jirin ku qaybsada,ama la yiraahdo waa la is cafiyay, ama la yiraahdo waa in la tawbad keenaa,iyadoo halkaana lagu kala tago wax walbana ay sidoodii yihiin oo wax isbaddalay aysan jirin. Waxaad mooddaa in dib u heshiisiinta loo fahmay in shakhsiyaad siyaasiyiin oo la isku keenio ay yahay,iyadoo macnaheediiba laga dhigay in haddii ay hebel iyo hebel isku yimaadaan xal la gaarayo oo ay wax hagaagayaan,taas oo ay marka ay isku yimaadaanna aysan waxba hagaagin wax sii xumaada mooyaane, waxaana hadda aakhirkii aad mooddaa in la iska dhaadhicimay in haddii ay isku yimaadaan kooxda imbagaati iyo dawladda cabdullaahi iyo geeddi iyo kooxda kale ee asmara iyo maxkamadihii iyo labada shariif ay wax hagaagayaan,iyadoo taasina ay tahay riwaayadihii horay looga soo daalay ee waligeed la soo jilayay,iyadoo aan nasiibdarro aan wali la fahmin in soomaaliya waxa isku hayaa ee is khilaafasani ee heshiisiinta u baahani aysan ahayn shakhsiyaad iyo kooxo,balse ay tahay waxa isdiidani fikrado iyo aragtiyo kala duwan oo ay asaas u tahay khilaafka iyo isdiidka fikradaha nidaamyada dhaqameed ee qadiimka ah(traditionalty) iyo fikradaha nidaamka kale ee casiyeed ee cusub(modernity),iyadoo ay fikradaha nidaamyadaas ay kala matalaan ayna u taagan yihiin nidaamka dhaqameed oo ay matasho habka qabaliyeed ee toleed(kinship) ee hannaanka beeleed iyo oday-dhaqameed(eldership) ku salaysan,iyo nidaamka casriyeed oo ay matasho nidaamka waddaniga ah(nationalism) ee hannaanka siyaasadeed iyo dawladeed(statehood) ee magaalo ee casriga ah iyo hoggaaminta siyaasadeed(poltical authority) ku salaysan. Waxaana taas awgeed loo baahan yahay in dib u heshiisiinta loo fahmo laguna saleeyo sidii fikradahaas iyo nidaamyadaas aan soo tilmaannay loo heshiisiin lahaa la iskuna waafajin lahaa oo muwaafaqo loogu heli lahaa,iyadoo haddii aan dib u heshiisiinta aan habkaas loo dhigin loona fahmin ay noqonayso wax kasta oo la isku keeno iyo cid kasta oo isku timaadda mid aysan waxba ka soo bixin ooh al bacaad lagu lisay xaalku ku dhammaado waxna ka soo bixin, balse la ismaaweelinayo oo kaliya islamarkaana riwaayad aan jirin la jilayo oo gacmadaalis iyo meeshaada joog aan dhaafsiinayn.

Haddaba dabaqadda aqooneed iyo siyaasadeed ee casriga ah ee soomaaliyeed, haddii ay noqdaan qaybahooda cilmaaniyeed iyo kuwooda islaaminiyiin ee diimeed ee qawmiga ah, ayay waajib ku tahay kuna qasban yihiin in ay indhaha si fiican ugu kala qaadaan arragooda ay si qummaati ah ugu fiirsadaaan una kuurgalaan si hoose oo qoto dheer,ayna kow ka noqoto oo ay ahmiyaddooda u horraysa ay siiyan tijaabooyinka iyo tusaalaha ka hirgalay ee ka hana qaaday ayna ku tallaabsadeen kana dhaqangalay maamulada soomaaliland iyo puntland. Waxayna ka cibra qaadashada iyo ku dayashada nusqadaha tijaabooyinka maamuladaasi ay tahay wajiga ugu muuqa dheer uguna yididiilo iyo soo jiidasho wacan marka la eego wajahadda iyo fagaaraha fikirka iyo siyaasadda soomaaliyeed ee casriga ah ee qawmiyeed intii waayahan u dabaysay la soo arkay oo dhan,iyadoo nusqadda tijaabooyinka moodada maamulada soomaaliland iyo puntland ay yihiin muuqaalada iyo dadaalada ugu roon oo tijaabooyinkii dib u heshiisiineed oo la arkay, oo ay wax maamul iyo nidaam iyo dawlad u eg ka soo baxeen, oo wax uun miradhal iyo nabad iyo degenaansho siyaasadeed lagu gaaray,iyadoo soojiidashada iyo muhiimadda dheeriga ahba ay taas ku heleen kuna kasbadeen sumcadda iyo milgaha magaca dheer ee ay leeyihiin. Waxaana taas macnaheedu yahay oo aan ulajeednaa nuxurka iyo cibraqaadashada laga heli karo ee aan ka qaadan karaa tijaabooyinka nusqadahaas dib u heshiisiineed ee deegaanadaas ka hirgalay ay tahay, ku guulaysashada ay ku guulaysteen maamuladaasi iyagoo abuuray soona gudbiyay oo hindisay islamarkaana soo bandhigay sawir iyo muuqaal iskutolan iskuna sidkan oo iskutidcan(towliifi),taas oo ku salaysan ama xambaarsan macne iyo nuxur ujeedadiisu tahay mid ka tarjumaysa siyaasadda ah, in aan ubatada iyo waraabuhu aysan dhiman oo gaajo dilin islamarkaana aan arigu dabar go’in oo huf laga dhigin. Waxaana xusid mudan inkastoo ay jirto in ay maamuladaasi ku guulaysteen oo ay sameeyeen tusaalaha moodada noocaas ah ee isku tidcan iskuna tolan oo meesha dhexe iyo isafgaradka(compromise)nidaamka dhaqameed ee toleed iyo nidaamka casriyeed ee dawladeed iyo waddaniyeed meel dhexe isugu keenay, oo iswaafajiyay iskuna rakibay oo isku tolay iskuna sidkay,ayaa haddana waxaa jira qolooyin isafgaradka iyo iswaafajinta iskutolidda iyo isku sidigga noocaas ah aan ogolayn oo diiddan nusqadda moodada dib u heshiisiin ee noocaas ah,kuwaas oo ah kuwo xagjira islamarkaana inqilaabiyiin oo seeflabood ah oo qiiraysan,oo aaminsan islamarkaana ay ka dhaadhacsan tahay ayna ku weyn tahay oo ay ku qufulan tahay in aysan marna suurtagal ahayn oo aysan dhici karin in dib u heshiisiin iyo isafgarad iyo muwaafaqo laga dhexsameeyo la isna waafajiyo, nidaamka dhaqameed ee toleed ee qadiimka ah iyo nidaamka casriyeed ee dawladeed iyo qawmiyeed.

Waxaa iyana qolada kale ee islaamiyiinta ahi ay iyana sidoo kale ay aaminsan yihiin in aysan suurtagal ahayn oo aysan marna dhici Karin, in mashruuca islaamiga ah ee qawmiga ah ee soomaaliyeed iyo nidaamka toleed ee dhaqameed ee qadiimka ah ee beeleed,iyadoo ay ku qufulan tahay una caddahay oo ay uga dheggan tahay in aan la iswaafajin Karin la iskuna keeni Karin labadaas nidaam ee islaamiyeed iyo dhaqameed ee toleed,iyadoo qolooyinka muxaafidka ah ee toleed ama qabaliyeed ay jiraan kooxo iyo qolooyin xag jirayaal ah oo seeflabood ah, oo iyana dhinaca kale mowqifkoodu xagjirnimo ka muuqato oo fogaaday, kuwaas oo nidaamka dawladnimada iyo mashruuca waddaniyeed ee casriyeed diidan oo ka horjeeda oo ay jiraan kooxo muxaafid xagjira oo aad u fog oo dhinaca kale ka soo jeeda. Waxaase iyadoo qolooyinka iyo kooxaha mowqifyadoodu xagjirka yihiin oo noocaas ah ay jiraan, ayaa haddana waxaa xusid iyo qaddarin iyo u fiirsasho iyo ka cibra qaadasho iyo ku dayashaba mudan, in moodada iyo tusaalaha qaalibka ah ee la wada qaato islamarkaana la hirgaliyo oo halbeeg laga dhigto la iskuna raaco uu noqdo, lana dabaqo oo la meelmariyo halbeeg caado iyo hidde dhaqan iyo siyaasadeed oo cusub oo ku dhisan asaaskiisuna yahay oo ay udubdhexaad iyo tiir iyo halbeegba ay u tahay, ilaalinta iyo dhowrista badnaanshaha iyo kaladuwanaanshaha tacadudiyaatka dhaqan,bulsho,toleed iyo siyaasadeed ee dhaladka ah iyo sidoo kale u gardhiibadaka iyo ku kala bixidda ixtikaamka siyaasadeed la isku aqoonsado laguna kala baxo oo lagu kala danbeeyo la iskuna ictiraafo sharciyadda waddaniga ah iyo maamulada waddaniyeed ee casriyeed iyo dawladeed, sida kuwa soomaaliland iyo puntland oo kale. Waxaana in la ogaado lana tixgaliyo ay tahay in haddii tijaabooyinka iyo dadaalada noocan ah la siiyo fursadda iyo waqtiga lagama maarmaanka u ah ee ay ku hirgali lahaayeen kuna najixi lahaayeen tijaabooyinkaasi,iyadoo aan la carqaladayn lana dhabqin oo aan qas iyo fadqalalo toona aan la galin dadaaladaas iyo tijaabooyinka noocaas ah ee socda oo waqtigooda iyo fursaddooda la siiyo,ayay waxay taasi horseedi kartaa bilaw fiicanna ay u noqon kartaa, in aan gaarno oo aan hannano kuna guulaysanno nooc iyo qaab aan qad iyo daw cad u helno farsamana aan u helno aan xiriir iyo isafgarad iyo muwaafaqo isfaham u samayno, islamarkaana dhexdhigno oo qaab xiriir iswaafajin iyo isku mataanayn iyo iskusidkin aan u helno marka la yiraahdo, nidaam dhaqameedkii qabaliyeed ee toleed iyo bulsho ee mujtamaca soomaaliyeed u samaysan yahay, iyo casriga cusub ee nidaam dawladeedka waddaniyeed ee aan ku noolnahay ee marxaladda taariikheed ee casriga ah ee nolosha cusub ee magaalo ay la timid ee hadda lagu jiro ee lagu nool yahay.

Haddaba mushkiladda ugu weyn ee soomaaliya haysata oo ay ka kici la’dahay oo hortaagani ay tahay, in meeshii ay ahayd in waqti iyo fursad ballaaran oo ahmiyadda la siiyo, dhismaha iyo abuuridda samaynta maamullo waddaniyeed oo shacab iyo toleed oo dadweyne oo casri ah oo maxalli ah,iyadoo nasiibdarro ay taas markasta carqalad iyo caqabad ku sameeyaan iyadoo laga dulkeeno laguna jillaafeeyo, iyadoo la soo abaabulayo wax lagu sheegayo dawlad qaran oo diyaarsan oo samaysan oo dul ka keen ah,waxaana moodada tusaalaha dawladda qawmiyeed ee qaran ee noocaas ah ee diyaarsan(readymade)ee had jeer la soo abaabulo lana soo dhoodhoobo ay aakhirka iska noqotaa mid iska dhimata oo fashilanta laguna guuldarraysto oo aan waxba ka socon,iyadoo ay islamarkaana ay caqabad iyo carqalad ku noqoto oo ay buklshada iyo tolka iyo bulshooyinka beelaha maxaliga ah ay ka jeediso kana hoosaasiso in ay dantooda iyo howshooda gartaan, ayna wax samaystaan oo ay mamullo waddani ah iyo nidaamyo dawladeed oo casri ah oo maxali ah oo deegaan ay samaystaan, ayna dhistaan nidaam maamul goboleedyo dawladeed oo maxali ah. Waxaana dhibaatada moodada tusaalaha dawladaha iyo maamulada qawmiyeed ee qaran ee diyaarsani ee la soo dhoodhoobo ay yihiin, kuwo aan iyana wax ka soo bixin oo aan waxba soo kordhin waxna ka hirgalin oo aan natiijo yeelan,iyadoo ay dhinaca kalena maamuladii waddaniyeed ee maxaliga ahaa ee dhismi lahaa ay carqaladeeyaan oo ay meesha ka baxaan oo aan ahmiyaddii iyo muhiimaddii ay lahaayeen aan la siin, lana dayaco oo aan la isku xilqaamin, laguna mashquulo oo ay bulshooyinka iyo beelaha maxaliga ah ee dhaqameed ee ay ahayd in ay maamullo waddaniyeed iyo dawladeed oo casri ah ay samaystaan ayna soo dhistaan, ay hoosaasiso ayna mashquuliso oo lagu mashquuliyo iyadoo la horjiidayo harag maran, kuna wajahan waxaa la soo dhisayaa oo dig laga soo siinayaa dawlad qawmiyeed oo qaran oo diyaarsan oo wax kasta iyo dhib kasta oo jira iyadu xal mucjiso ah u keenaysa wax kastana iyadu dhag ka dhigaysa oo xallinaysa,iyadoo halkaana aysan dawlad qaran waxba dhag ka dhigin waxna ka hirgalin oo aysan waxba xalliyin,maamuladii dhismi lahaana oo ay beelaha iyo bulshooyinka maxaliga ahi ay dhisan lahaayeenna uu isna halkaas ku haro oo aan looba dhaqaaqin la isna dhigto oo la sugayo la iskuna maaweeliyo dawlad qawmiyeed oo qaran oo alla ku sii ah oo diyaarsan oo dig soo tiraahda, oo wax kasta dhag ka dhigta oo xal mucjiso ah wadda oo dhibta oo dhan meesha ka saarta ay budh soo dhihi doonto oo ay dhalan doonto oo iyada la wada sugayo oo loo allabaryayo oo xag allah laga dhowrayo,iyadoo aan la isweydiin dawladda noocaas ahi sidee ku imanaysaa ee ay ku dhalan doontaa? goormayse dhalan doontaa? yaase samayn doona oo ka shaqayn doona oo dhisaya oo laga sugayaa oo loogu fadhiyaa?

Waxaa soomaalidu laga soo bilaabo 1991 markii dawladda qaran ee soomaaliyeed ay dhacday ilaa hadda ay ku mashquulsan tahay kuna daashay oo ay daba ordaysaa gaarina la’dahay, in hadba la soo dhiso dawlad qaran oo diyaarsan(readymade)oo alle ku sii ah oo hadba meel lagu soo dhoodhoobo, aadna mooddo in ay tahay himilo hummaag maran(illusion) oo la isku maaweelinayo ahna harag maran oo la ishorjiidayo. Waxaana laga yaabaa intii hadda la sugayay ee la daba joogay oo kale iyo in ka badan in soomaalidu ay dabasocoto ayna ku daasho oo sanooyin kale oo badan oo soo socda ay daba oroddo kuna rafaaddo, iyadoo la sugayo oo rajo laga qabo in la helo dawlad qaran oo diyaarsan oo alle ku sii ah oo soomaaliya halmar dhibta ka saarta wax kastana dhag ka dhigta oo barakaysan.

Haddaba samaynta moodo iyo tusaale nusqad kulmisa oo isku dhafta iskuna sidigta oo mataanaysa nidaamka dhaqameed ee toleed iyo kan casriyeed ee dawladeed iyo waddaniyeed sida moodada nusqadda tusaalaha soomaaliland iyo puntland oo kale. Waxaana qaabdhismeedka iyo hindisaha moodada samayska noocaas ahi uu suuragalinayaa in haybta aqoonsiga toleed ee dhaqameed iyo bulsho ee beeleed uu noqdo, asaaska qiimaha marjiciyad dhaqan iyo wacyi daati ah oo weeleeya ayna ku rakiban tahay oo leh tarkiib unug samays waddaniyad soomaaliyeed sida tarkiibta maamulada soomaaliland iyo puntland oo kale oo leh tarkiibta samayska unugga waddaniyeed ay astaanta u tahay summadda dhuleed ee waddaniyeed(land).

Waxaana xusid mudan in ay daw tahay ayna lagama maarmaan tahay in hadda iyo waxii ka danbeeya in aad loogu fiirsado lagana cibraqaato oo hoos loo eego lana tixraaco oo ahmiyad gaar ah la siiyo taariikhnimada iyo hidde-bulsheedka dhaladka ah ee toleed(sociology)ee ay leedahay astaantana u ah moodada nusqadda soomaaliland iyo puntland ee taariikhiga ah, islamarkaana dhaladka ah ee bulsheed iyo toleed ee ku dayashada iyo tixraaca mudan. Waxaana loo baahan yahay in la dhowro lana ilaaliyo tijaabooyinka dadaalada noocaas ah ee taariikheed iyo bulsho ee dhaladka ah, lagana ilaaliyo oo laga dhowro in aan la carqaladayn lana qasin oo aan la dhabqin loona weecin lagana dhigin tijaabooyinka moodada tusaalaha noocaas ah ee taariikheed kuwo loo rogo kuna milma nidaam iyo tusaale dawlad qaran oo macmil ah oo diyaarsan oo la dhoodhoobay oo kooxeed oo samays ah(totality)

Haddaba darsiga iyo casharka ugu weyn ee laga heli karo lagana qaadan karo ee lagala bixi karo tijaabada iyo nusqadda moodada soomaaliland iyo puntland ayaa ah, in soomaaliya ay tahay oo ay u samaysan tahay ayna ku sifowday soomaalidu taariikho iyo bulshooyin aan marna ka marnayn oo ay asaas u tahay kuna dhisan kaladuwanaansho iyo badnaansho iyo noocyo kaladuwan kalana jaad ah, marka la yiraahdo dhaqan,bulsho,toleed,siyaasadeed,iyo deegaanba marka lagu daro oo la fiiriyo taariikhdii hore ee dhaqameed oo ay soomaalidu ahayd bulshooyin iyo tolal badan oo kala duwan, iyo taariikhda cusub ee casriga ah ee dawladeed oo ay soomaalidu yeelatay, ururro iyo jabhado siyaasadeed oo iyana badan oo kala duwan oo matalaya una taagan kaladuwanaanshahaas bulsho, iyo toleed sida ururada siyaasadeed ee aan tusaalaha u soo qaadan karno SSDF,SSA,SNF,SNA,RRA,USC/PM, oo tilmaamaya astaanna u ah kaladuwanaanshaha bulsho,toleed,dhaqan,siyaasadeed,iyo deegaan ee mujtamaca soomaaliyeed u samaysan yahay ee astaanta iyo summadda u ah ee lagu yaqaan. Waxaana taas awgeed loo baahan yahay oo lagama maarmaan taasi ka dhigaysaa, in meesha laga saaro lagana takhaluso oo meel la iska dhigo lagana fogaado oo la iska ilaaliyo in lagu qatalmo luggooyada iyo hagardaamooyinka halkudhagyada iyo baaqyada indhasarcaadka ah ee ku salaysan dawlad qaran oo diyaarsan oo samaysan oo dhammaystiran oo duuduub ah iskuna dubbaaran(totality),iyo hayb aqoonsi aydhiyoolajiyo oo gacan ku rimis iyo samays ah oo diyaarsan iyo halhayska la bartay ee oranaya qaran iyo qabiil la isma tusi karo ee waa in mid laga takhaluso, uuna qaranka iyo dawladda qawmiga ahi ay qabiilka ka takhalustaa oo ay hilfaha u qaaddaa ayna eridaa oo ay cagta marisaa,iyo baaqyada iyana oranaya wax kasta oo aan kooxda islaamka ahayn waa in laga takhalusaa oo cagta la mariyaa oo la dabargooyo. Waxaana loo baahan yahay in la ogaado oo lagama maarmaan ah islamarkaana xaqiiqdu tahay oo aan cidina indhaha ka qarsan Karin cidna diidi Karin oo aysan dafiri Karin oo wax sugan oo jira ah, in ay soomaalidu tahay bulshooyin iyo beelo iyo tolal iyo dhaqammo kala duwan oo badan oo kalajaad ah, una baahan in ay yeeshaan oo helaan ayna samaystaan xayndaab fakir iyo sharciyad waddaniyeed oo kala duwan, ayna dhistaan oo yeeshaan maamullo siyaasadeed iyo dawladeed oo waddaniyeed oo casri ah oo dastuuri ah, oo cabiraya una taagan oo matalaya islamarkaana ilaalinaya oo dhowraya kaladuwanaanshahaas iyo badnaanshahaas dhqan,bulsho,toleed,iyo siyaasadeed ee ay soomaalidu u samaysan tahay kuna qaabaysan tahay ee qaabdhismeedka u ah

Haddaba ugu danbayntii waxaa cad oo aan dood iyo muran lahayn labana isku diidanayn, in ay tusaalaha moodada nusqadda soomaaliland iyo puntland ay ka jirto meegaar iyo xayndaab fakir iyo sharciyad waddani ah oo dastuuri ah oo deggan ilaa xad,iyadoo tijaabada moodada nusqadda noocaas ahina ay tahay mid la oran karo oo ku suntan astaanna ay u tahay, dib u kaca iyo dib u joogsiga iyo kacaan bilaw hayaan geeddi taariikheed oo cusub,kaas oo ay shardi u tahay kuna salaysan shuruudda ah in la helay uuna curtay kiyaan iyo samays dhisme siyaasadeed waddani ah oo dastuuri ah oo casriyeed, ayna samaysantay oo ay soo ifbaxday uuna baryay waa iyo taariikh cusub oo ay dhalatay hayb aqoonsi ijtimaaci ah oo magaalo iyo waddan oo dhul iyo dastuur ku abtirsada(land identity)islamarkaana leh hay’ado siyaasadeed iyo dawladeed oo waddani ah iyo maamullo awood dhexe oo siyaasadeed iyo dawladeed oo dastuuri ah(constitutional political authority) oo sugan ku dhisan, islamarkaana deggan ilaa xad oo leh deggenaansho siyaasadeed iyo mid bulshaba.

mahad herse

london uk

htrmah@aol.com

Danjiraha Itoobiya ee Sweden:"Annaga waxaa noo yeeratay Dowlada KMG mana nihin ciidan Gumeysi ah!"