(26) June maalin Taariikhdeeda leh
Qalinkii: Subeyr Cismaan Idiris
Laascaanood, Sool
E-mail:
subeyr1425@yahoo.com
(Hordhac)
Mahad oo dhan waxay u sugnaatay Allaha abuuray koonkan aynu ku
noolnahay cidkasta iyo wax kastaba (SW) suxbxaana watacaala sidoo
kale Naxariis iyo nabad gelyo nebigeenni suubanaa korkiisa ha
ahaatoo (C.S.W), intaa ka bacdi, waxaan u doortay inaan qalinkayga
maanta taariikh kooban kaga bixiyo maalinta aadka u xuska fiican ee
(26) June oo sanad guuradii 47aad na aynu ka joogno hadaynu Soomaali
nahay maalintii xornimada Gobolada Waqooyi heleen kana qaateen
saaxirkii Ingiriis ee gumaysan jiray Gobolada Waqooyi, hadaba
dulucda maqaalkayga aan hoos ugu dego.
Marka laga hadlayo 26 June, waa maalin
ku astaysan xornimo, waa maalintii ugu horraysay ee calan
soomaaliyeed laga taago dhul Soomaaliyeed dadka Gobolada waqooyi ama
soomaali idilba maalintaasi waxay u ahayd farxad iyo rayn rayn ayku
dheehnayd wadinimo, marka laga hadlo gumeysigii Engiriis ee Gobolada
waxaa la soo qaataa halgankii qadhaadhaa ee daraawiishi ka bilowday
carrada Nugaaleed kaasoo bilowday abaara 1989 - soconayayna muddo ku
siman (21) sano kaasoo ay isku haleeleen halgamayaashii
daraawiisheed iyo gumeystihii Ingeltra (English Empire) hadaba aan
sooyaal kooban ka bixiyo taariikhdii daraawiisheed:
Taariikh kooban oo ku saabsan Seyid
Maxamed C/lle Xasan
Sayid Maxamed Cabdille Xassan, wuxuu
ku dhashay taariikhdu markay ahayd 1856, xiligaasoo ahayd xili gu' a
oo la baxay ama loo bixiyay "Gobaysane", wuxuu ahaa gu’ barwaaqo ah
oo dad iyo duunyo wixii dhashay hanaqaad noqdeen, isla markaana
meesha uu ku dhashay waa balliga Sacmadeeqo oo (7) Mile u jira
Magaalada Buuhoodle kana xigta dhinaca waqooyi, iyadoo waagaa loo
yaqaannay aagaa Nugaal balse hadda loo yaqaan Gobolada SSC, Seyidku
wuxuu tacliinta Qur'aanka kariimka ah ku bartay gurigoodii,
cilmigana wuxuu ka raacday ama ka bartay xer fadhiyi jirtay Nugaal
ama SSC oo xaruntoodu ahayd dooxada la yidhaah Casuura.
Xiligu markuu ahaa abaara 1892, wuxuu Seyidku u kacay magaalooyinka
barakaysan ee Maka iyo Madiina; waxay israaceen (13) wadaad oo ay
isku xer ahaayeen waxaana ka mid ah sida taariikdhu sheegay Aw-
Cabaas Xuseen Maxamed oo markii dambe la dilay oo daraawiish ka mid
ahaa, mudadii ay ku maqaayeen Maka iyo Madiina ayaa lagu qiyaasay
laba gu’ iyo dheeraad; taariikhdu markay ahayd 1895-kii ayaa Sayid
Maxamed ku soo noqday dhulka Soomaalida, wuxuuna ka soo degey xeebta
magaalada Berbera.
Waxaa la soo weriyay in Sayid Maxamed doonniduu la socday markuu ka
soo degey ayaa Ingiriisku ku warsaday dekedda cashuur inuu bixiyo,
su'aashaas oo Seyidku aad uga cadhooday kuna af celiyay "Adiga yaa
cashuurtii kaa qaaday markaad halkan ka soo degtay" dabadeedna
af-celiyihii (Translator) baa ku yidhi gaalkii " waa wadaad waalane
inaga daa" sidaa daraadeed waxa Ingiriisku ku magaacay wadaadkii
waallaa (Mad Mullah), taasoo maraad eegto taariikhada ku qoran afka
Englishka aad arkaysid marka Seyidka ay soo hadal qaadanayaan ay ku
tiraabaan (The mad Mullah in Somaliland).
Iska hor imaadkii ugu horreeyey
Sida la soo weriyay sanadkii 1900-kii ayaa Ingiriisku col lixaad leh
soo duma si loo damiyo dabka halkaas ka baxayaa intaanu dhulka ku
fidin, haddaba xabaddii maalintaa la ridey waxay dhacaysay (20)
sano, inta la ogyahay ama sooyaalkeeda la hayo ( 41) goobood bay
isku haleeleen Daraawiish iyo Ingiriis, hadaba dagaaladaasi kuwii
ugu waaweynaa ama dagaalka xumi ka dhacay waxa ka mid ahaa kuwan.
Magaca dagaalka iyo taariikhda uu dhacay
Afbakayle 03 – 05 - 1901
Fadhiddin 16 – 07 - 1901
Beerdhiga 10 – 08 – 1902
Cagaarweyne 17 – 04 – 1903
Daratoole 18 – 04 – 1903
Jidbaale 10 – 01 – 1904
Ruuga 09 – 10 – 1913
Dayuuraddii 1– 12 – 1919
Waxaa dhab ahaantii raad xun reebay
gumeysigii ku amar xad gudbayay gobolada Soomaaliyeed ee Waqoo
(Northren Somali Region, which the british referred to them as
British Somaliland Protectorate), dadka soomaaliyeed waxay mar uun
filayeen in dhulkoodu u xoroobi doono balse allaxa waaxidul qahaarka
ah waa u rumeeyay himiladoodii iyo higsigoodii, dawladda Ingeltra
waxay mar kastaba ka xumayd halgamayaasha soomaaliyeed ka xor jeeda
dahahooda gumeysi balse marna mar gar waaqsan in ay Soomaalidu
xornimo u hanayso inkastoo halgan iyo dadaaal alle mahadii ku timi
xornimada (Maandeeq).
Ka dib halgankii daraawiisheed, waxaa
halgankii xornimadoonka halkii ka soo amba qaaday ururadii
soomaaliyeed sida USP(United Somali Party) SYL (Somali Youth Leage)
iwm, kuwaasoo ku guulaystay inay xornimadii dalkooda la kulmaan.
Ka dib Ingiriis dadaalda badan ee
halganka xabadda iyo afka ah socday taariikdhu markay ahayd 1960
(26) June wuxuu go'aansaday inuu Goboladii waqooyi xornimadii u
saxeexo, waxaa taariikhdu tilmaamaysaa in wefti culus ka tegey
goboladii waqooyi ee (British Somaliland Protectorate) oo ay ka mid
(AUN) Maxamed X. Ibraahim Cigaal, (AUN) Garaad Cali Garaad Jaamac,
sidoo kale X. Ibraahim Nuur, Axmed Keyse X. Ducaale iwm, weftigaasi
oo ku guulaystay in xarunta Gumaytaha Ingiriis ee
London ku
kala saxeexdaan iyaga iyo Gumaystaha Ingiriis taasi oo ingiriis
qalinka ku duugay (The first somali teritory to be signed
independency), shacabka soomaaliyeed waxay aad ugu riyaaqeen
xornimada ay heleen waatii goobtii calanka Abwaankii Soomaaliyeed ee
C/laahi Suldaan Timacadde ka tiriyay beydadkan:
Saaxirkii kala Guurraye
Sareeyoow, ma nus qaamow
kana siib, kana saar,
ilaa dhamaadka gabayga.
Sidoo kale waa tii Abwaan
Qaasim lahaa:
Allow yaa Darwiishkii farriin debecsan
gaadhsiiya
Allow yaa dadkaagii yidhaa dawladnimo qaaday
Allow yaa dabbaaldegiyo farax kala dul eedaama
Fardaha yaa dirkii dhooddi meer doona faracdiisa
Allow yaa darmaan farataqaan duqa u kooreeya
Allow yaa duleeddada Taleex uga dammaashaada
Dhaaxuu ku daakiray xaqoo naga dahsoonaaye
Ha daawado dadkow hiiliyo doogga soobbaxaye
Allow yaa dalluuntiyo qabriga dib uga soo saara
In dariiqadi nooshahay ooy dunida soo gaadhey
Oo dabkuu shiday rag kale dogobbo sii saaray
Allow yaa af lama daaliyee daacad ugu sheega!
ka dib, waxaa Goboladii waqooyi ee
calan xor ah hela (1) dii July la midoobeen walaalahoodii koonfureed
oo iyanaa xornimadii ka qaatay gumaystihii Talyaani, arrintaasi
waxay wada u xaadhay aasaaska Jamhuuriyaddii ugu horraysay ee
Somaaliyeed (Th first Somali Republic to be founded).
Guntii iyo Geba-gabadii:
Waxaa farxad iyo xishmad u ah umadda soomaaliyeed ahmiyadda
xornimada iyo qiimaha ay ku fadhido maalinta 26 June.
Afeef: Waxaan rraali gelin ka bixinayaa hadiid
khaladaad madbaci ah ama aaraa'i ah jiro.