Eedeysane Amaanan Waa Ina Soomaali

Cali-Daahir X Muxammad  
mohiyadin@hotmail.com  
 

بسم الله الرّحمن الرّحيم الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

  والصّلاة والسّلام علي نبيّنا محمّد وآله أجمعين. 

Walaalayaal waxaa inagu badan hadaynu nahay Soomaali arin aad Qatar u ah taasoo dhaawac wayn u gaysan karta iimaankeena waana qabyaaladda.

Taasi waxay dhalisay in xitaa lagu dhiiran waayo qofka daalimka ah in lagu yiraahdo waa daalim, oo eray gaalnimo ah hadduu ku hadlo aan la oran Karin waa munaafiq ama gaal oo hadduu mooryaan yahay aan la oran Karin waa mooryaan. Haddii eray aad ku tiraa Intaan isagiiba la gaarin waxaa markiiba dhinacaaga ka maqlaysaa: Reer waliba gaal wuu leeyahaye gaalka reerkeena maxaa laga rabaa, munaafiq qolo waliba way leedahaye munaafaqa reerkeena maxaalaga rabaa, reer waliba mooryaan wuu leeyahaye mooryaanka reerkeena maxaa laga rabaa IWM. Taasoo waafaqsan tii ay jaahiliyadii carabta ku dhaqmi jireen islaamka kahor. Siduu shaacirkii jaahiliga ahaa uu yiri:

      غويت وإن تُرْشَدْغَزِيَّةُ اُرْشَدِ إلا مِنْ غَزِيَّةَ إِنْ غَوَتْ وَهَلْ أَنَاْ

Anigu reer Gaziya uun baan ahay haddii ay baadiyawdo waan la baadiyoobi haddii ay Gaziya hanuuntana waan la hanuuni.

Haddiise diinta wax laga sheego jawaabteedu waa diinta Allay leedahay, haddii caalim culimada kamid ah wax laga sheegana warku wuxuu ku gaaban yahay waa sheekhii reer hebel. Halkaasina waxaa ku cadaatay in gaalka, munaafaqa iyo mooryaankuba reerku ka tirsan yihiin sheekhuse waa reer hebel.

Kolkii ay sidaa wax u dhaceen ayay dugaag soo baxeen daalimiintii ladifaacayay. Siday carabtuba ku maahmaahday:

سَمِّنْ كَلْبَكَ يَأْكُلُكَ

Naaxi Eygaagu haku cunee.

Kolka ay difaacayaan daalimiinta sow ma oga in uu Alle SW inoogaga digayo arrimahaa iyo kuwa la midka ahiba siduu ِAlle SW uu aayad dhexdeed kuyiri:

وَلاَ تَكُن لِّلْخَآئِنِينَ خَصِيمًا / النّسآء/105

Tuugta ha u doodin

Rasuulkuna SCWW Wuxuu yiri:

مَنْ أَعَاْنَ ظَاْلِمًا لِيُدْحِضَ بِبَاْطِلِهِ حَقّاً فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ 

ذِمَّةُالله وَذِمَّةُ رَسُوْلِهِ / رواه الحاكم/ صحيح

Qofka taageera qof gardaran si uu u duudsiiyo baadilkiisa xaq uusan lahayn waxaa dhaaftay ee uu ka baxay magantii Alle SW Iyo magantii Rasuulkiisa SCWW

Wuxuu kaloo Rasuulku SCWW uu yiri:

عَلَى خُصُوْمَةٍ بِظُلْمٍ ، أو يعين على ظلم ، لَمْ يَزَلْ فِيْ سَخَطِ الله حَتََّى يَنْزِعَ مَنْ أَعَاْنَ

رواه ابن ماجه / حسن

Qofka ku taageera qof kale dood dulmi ku dhisan amaba ku caawiya dulmi wuxuusan kamarnaanayn caro Alle ilaa uu iska daayo uu ka dhexboxo hawlahaasi.

Wuxuu kaloo rasuulku SCWW uu yiri:

مَنْ أَحْدَثَ حَدَثًا أَ وْ آوَى مُحْدِثًا فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ الله وَالْمَلائِكَةِ وَالنَّاْسِ أَجْمَعِيْنَ لايَقْبَلُ الله مِنْهُ يَوْمَ الْقِيَاْمَةِ صَرْفاً وَلا عَدْلا. متّفق عليه                                                                                                           

Qofkii sameeya dambi amase soo dhaweeya dambiile   [hoy siiya ama  qariya] waxaa ku dhacday lacnadii الله iyo tii malaaikta iyo [lacnadii] dadkoo dhan, oo Alle SW kama aqbalo xagiisa kaweecin (cadaabka laga weeciyo) iyo isfurasho midna

Wuxuu kaloo rasuulku SCWW uu yiri: 
 

انْصُرْ أَخَاْكَ ظَاْلِمًا أَو  مَظْلُوْمًا ْ

قَاْلُوا ْ يَاْرَسُوْلَ الله هَذَاْ نَنْصُرُهُ مَظْلُوْمًا فَكَيْفَ نَنْصُرُهُ ظَاْلِمًا

قَاْلَ: تَمْنَعُهُ مِنَ الظُّلْمِ فَذَلِكَ نَصْرٌ لَّهُ / أخرجه البخاري

U hiilli walaalkaa gar iyo gardaraba, waxay yiraahdeen (saxaabadii Rasuulka SCWW Rasuulkii Allow SCWW kani waan u hiilinaynaa haddii laga gardaran yahay, sidee baanse ugu hiilinaynaa hadduu gardaran yahay, wuxuu yiri rasuulku SCWW dulmiga baad ka reebaysaa kaa baana hiilkiisii ah.

Carabta gabayadoodii jaahiliga ahaana waxaa kamid ahaa:

إِذَاْ لَم أَنْصُرْ أَخِيْ حِيْنَ يَظْلِمُ      فما أنا بِنَاْصِرٍ لَهُ حِيْنَ يُظْلم 

Haddii aanan uhiilin walaalkay kolkuu gardaran yahay

Maxaan kaga hiilin kolka laga gardaran yahay.

Sidaa darteed sheekha baa reerka katirsan daalimkuna waa reer shaydaan kaa baana ah miisaanka saxda ah siduu Alle SW uu inoogaga waramay:

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَة وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُون*َ  وَمَن يَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ * سورة المائدة/55

Waxaa uun hiilkiina (iyo gargaarkiinuba) ah Alle (S.W)iyo Rasuulkiisa (SCWW) iyo muminiita, kuwaasoo salaada oogaaya sakadana bixinaaya waana kuwo Alle (sw) u rukuuca *(oo salaadii waajibka ahayd jamaacada masaajida Alle ku tukada kadibna bixiya sadaqaadkii masaalixda muslimiinta. Ka eeg Tafsiirka ibnu kasiir). Qofka ka wali yeesha Alle iyo Rasuulkiisa (SCWW)  iyo mu’miniinta, dhab ahaan ururka Alle (SW) baa ah mid guulaysta*).                     

Wuxuu kaloo ِAlle SW uu yiri:

(لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ*). سورة المجادلة/ 22  
 

Ma  helaysid  qolo  rumaysan Alle (S.W) iyo maalinta aakhiro iyagoo jecel (oo xiriiriya)  qof lacolaytamay Alle (S.W) iyo Rasuulkiisa  (SCWW)  haba  ahaadeen  aabayaashood, caruurtooda, walaalahood, qaraabadooda, kuwaasi wuxuu ku qoray Alle (S.W) quluubtooda iimaan wuxuuna ku ayiday ruux xagiisa katimid wuxuuna gelin doonaa jannooyin (beero) ay dareerayso hoostooda wabiyaal iyagoo kuwaaraya dhexdeeda, Alle (S.W) raali buu ka noqday, iyaguna way ka raali noqdeen, kuwaasuna waa ururkii Alle (S.W) ogaadana ururka Alle (S.W) waa kuwo liibaanay).

Sidaa darteed adigoo ah qof muslim ah maxaad qabiil uga baahan tahay Maalinta qiyaamana laysmaba waydiiyo arimahaa siduu Alle S.W. Yiri:

فَإِذَا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلَا أَنسَابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَتَسَاءلُونَ*

سورة المؤمنون/101

(Kolka Suurka (buunka) la afuufo (la yeeriyo oo laga dhawaajiyo) tolnimo ka dhaxaysaa majirto maalintaa (qiyaamaha) ismana waydiiyaan).

Wuxuu kaloo SW uu yiri:

الْأَخِلَّاء يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ.

سورة الزخرف/67

Saaxiibadu maalintaa khiyaame Qaarkood qaarka kale bay cadaw u yihiin, kuwa Alle Sw ka dhawrsada mooyaane).

Rasuulkuna SCWW. wuxuu yiri:

ألا إ نَّ آلَ أبِيْ فلان لَيْسُواْ لِيْ  بِأوْلِيَآءَ، إنَّمَاْ وَلِيِّيِ الله ُوَصَاْلِحُ الْمُؤْمِنِيْن /متّفق عليه.

ogaada ree ina hebel hiil iima aha, ee hiilkaygu waa Alle iyo mu;miniinta suuban.

Rasuulku SCWW. Isagoo sii sagootinaya Mucaad ibnu jabal R.C kolkii uu yaman u diraayay ayuu wajigiisii dhanka madiina usoo jeediyay kadibna wuxuu yiri:

مَنْ كَاْنُواْ، وَحَيْثُ كَاْنُواْ / رواه أحمد/صحيح إِنَّ أَوْلَى النَّاْسِ بِيَ الْمُتَّقُوْنَ

(Dadka waxaa iigu dhow kuwa dhowrsada cidday doonaan ha ahaadeen meesha doonaanna ha joogeen).

Waxaa kaloo ka sugan Rasuulku SCWW inuu ku tilmaamay qabyaaladda wax qurun ah:

فَإِنَّهَاْ مُنْتِنَةٌ / متّفق عليه دَعُوْهَاْ

(isaga taga waa qurune).

Wuxuu kaloo Rasuulku SCWW uu yiri:

(إِذَاْ رَأيْتُمُ الرَّجُلَ يَتَعَزَّى بِعَزَاْءِ الْجَاْهِليَّةِ، فَأعِضٌّوْهُ بِهَنِّ أبِيْهِ وَلا تَكُنَُواْ) رواه البخاريّ في الأدب المفرد و أبوداود والنّسائيّ وغيرهم /صحيح.

(Haddii aad aragtaan qof ku faanaya amaba u habar wacanaaya habar wacashadii jaahiliyada (oo u qayshanaaya reerkiisa war yaa reer hebelooy tol beelayeey iwm waxaad ku tiraahdaan) dakarka aabahaa qaniin, hana u sarbeebina (oo si toos ah u magac-dhaba).

وبالله التّوفيق

وصلّى الله وسلّم على نبيّنا محمّد وآله أجمعين