SOMALITALK.COM dahabshiil
w w w . S o m a l i T a l k . c o m
SOMALITALK - MAQAAL

Dhalashada fikrad qawmiyad shacab iyo toleed oo cusub(traditional nationalism):

Haddaba si loo helo xal iyo dawo dhab ah oo looga baxo ismarin waaga iyo isdiidka collaadda jaan ee u dhaxaysa qolooyinka iyo kooxaha dhinacyada kaladuwan ee iska horjeeda iyo, jiilasha iyo bulshooyinka kala gaddisan ee tii hore ee dhaqameed iyo toleed iyo tan danbe ee casriyeed ee magaalo iyo dawladeed, ayaa loo baahan yahay si taas xal iyo dawo loogu helo in marka hore laga jawaabo cabsida iyo shakiga dawga ah iyo daniga iyo tuhunka weyn ee la qabo la isna weydiinayo ee ah,in ujeedada iyo hadafka ka danbeeya ee ku hoos jira in mar kasta tooshka lagu shido lana buunbuuniyo oo la weyneeyo mas’alada iyo arrinta qawmiyeed iyo qaran iyo dawladeed,inkastoo ay ahmiyaddeeda iyo muhiimadeeda ay leedahay ayay haddana ujeedada ka danbaysaa ee dhabta ahi ay tahay in indhaha laga weeciyo lana daboolo oo la qiimo tiro lana yaraysto oo la macnotiro arrinta iyo mas’alada dimuquraadiyadeed iyo muhiimadda weyn ee ay leedahay,iyadoo ay ka danbayso taas in laga warwareego lagana dhuunto oo indhaha laga qarsado la isna dhaafiyo mashaariicda iyo halganka dib u habaynta iyo dibu heshiisiinta siyaasadeed ee dhaqameed iyo toleed ee shacab iyo bulsho ee maxaliga ah, arrintana laga weeciyo oo loo jiheeyo muhiimaddana la siiyo arrimo kale oo aan macne iyo qiimo badan lahayn oo aan wax ku ool ahayn waxna tarayn,islamrkaana aan shaqo ku lahyan waxna ka tarayn dadaalada iyo hawgalada halganka isbaddalada maamulada dimuquraadiyadeed ee shacab iyo dhaqameed ee bulsho ee maxaliga ah ee toleed ee iyadu ah, aqlabiyadda mujtamaca soomaaliyeed iyo qaacidada ballaaran ee bulsho iyo ummadeed,balse waxa la wado ee socdaa muhiimadda iyo ahmiyadda la siinayaa ay tahay, mid u adeegaysa ayna ku danaysanayaan oo kaliya kooxaha iyo qolooyinka xukunka iyo awood raadiska ah ee kuraasta iyo madaxnimada nacfiga ku haysta, kuna nool xukunka mashruuca qawmiyeed ee kooxeed iyo urureed ee uu dhinaca kaliya iyo jiilka cusub ee magaalo uu wato kuna aqdaamanayo,islamarkaana ah kuwo difaacaya oo dantoodu ku jirto mashruuca qawmiyeed ee hannaanka moodada kooxeed iyo urureed ku salaysan ee hadda jira ee la caadaystay, lagana qabatin bartay moodada iyo tusaalaha kaliya ee qawminimada iyo casriyaynta qaabka kooxeed iyo urureed ku salaysan.

Abuuridda nidaam waddaniya(land) oo dimuquraaddi ah oo shacab iyo toleed(grass root) oo maxalli ah

Haddaba dadka iyo dalka soomaaliyeed oo kale ee ay mashruuca qawmiyeed iyo nidaamka casriayayn ee dawladeed ay ku cusub tahay oo aan horay u aqoon gumaystuhuna uu si kadis ah iyo lama filaan uu ugu keenay,ayaa marka u horraysa waxaa loo baahan yahay awal iyo aakhir ugu horrayn kow in la sugo nidaamka dimuquraadiyadeed,iyadoo aysan ujeedadu ahayn in nidaamka dimuquraadiyadeed uu xal iyo dawaba u yahay oo kaliya dhibaatada iyo mushkiladda na rafaadisay ee na silcisay nana baabi’isay ee ah,dibudhaca iyo habsanka iyo fadhiidnimada iyo dhagaxoobidda nagu habsaday ee na haysata,balse waxay muhiimadda iyo waxtarka nidaamka dimuquraadiyadeed uu yahay,in dawladnimada qawmiyeed iyo nidaamka qaran uusan ahayn mid hirgalaya oo wax ka soconayaan ama tallabo rogaya oo lugihiisa isku taagi kara, haddii uusan noqon mid lagu hirgaliyo loona maro dawga iyo dariiqa jid raalli ahaansho iyo ogolaansho iyo muwaafaqo iyo ku kala baxa iyo ku garnaqsiga nidaamka dimuquraadiyadeed, loona qaato oo laga dhigto asaas iyo qaacido aaliyad lagu kala baxo oo la raaco laguna garnaqsado oo lagu dhaqmo dawna ah. Waxaana xusid mudan in mashruuca qawmiyeed iyo fikirka casriyayn iyo dawladeed uusan nuurka iyo iftiinka arkayn marna dhalin Karin,haddii uusan noqon oo yeelan asaas iyo saldhig afgarad iyo iswaafaqid ku salaysan caqdi ijtimaaci ah(social contract)oo dhammaan raalli lagu yahay ayna isku waafaqsan yihiin labada dhinac ee kan dhaqameed iyo casriyeed oo ay heshiis ku yihiin. Waxaana mashruuca qawmiyeed iyo fikirka dawladeed ee casriyayn ay noqonayaan kuna sifoobayaan kuwo nasaqan oo wax duminaya waxna burburinaya oo aan wax dhisayn, marka dusha dadka looga keeno oo kor looga soo rogo ama xal hal dhinac ah dadka lagu dirqiyo laguna qasbo oo sangalis iyo ismagacaabid dadka lagu socosdiiyo laguna ogolaysiiyo idan iyo doorasho la’aan,iyadoo aan la ixtiraamin lana qaddarin khiyaarka iyo doonista xorta ah ee dimuquraadiyadeed ee shacabka iyo bulshjada dhaqameed ee maxaliga ah ee toleed. Waxaana si taas looga hortago loona waajaho oo looga gudbo loo baahan yahay ayna lagama maarmaan tahay, in dhammaan dhinacyada oo idil ay qaadaaan lana yimaadaan oo la dhiirigaliyo laguna booriyo ummadda oo idil in la taageero la isna garabtaago oo loo hiiliyo loona wada guntado, in la helo lana sameeyo oo la abuuro xiriir fiyow oo badqaba oo dheelitiran oo wax ku ool ah oo muuqda isna kaabaya oo isku sidkan loo helo, fikradda qawmiyeed iyo masheruuceeda casriyayn ee dawladeed iyo nidaamka dimuquraadiyadeed iyadoo laga bilaabayo si xiriirka noocaas ah loo hubiyo loona dhaqan galiyo in kor loo dhigo lana taago oo la mudo calanka dimuquraadiyadeed uuna noqdo nidaamkeedu, habnololeedka dhaqameed oo lagu dhaqmo lana caadaysto, ayna waajib tahay in la xoojiyo lana adkeeyo oo la horumariyo si dhab ah oo muuqata oo joogto ah,iyadoo dhinaca kalena la raacayo lana cabbirayo oo la muujiyo in la canbaareeyo lana dhaliilo oo laga waantoobo lagana haro oo la jaro, dhaxalka fikirka qawmiyeed ee ku dhisnaa falalka iyo hawlgalada ismagacaabidda iyo maquuniska iyo cadaadiska awoodeed iyo kooxeed salka ku hayay, ee lagula macaamilayay dhaqdhaqaaqyada iyo kooxaha siyaasadeed ee ku xiriirsan kana tarjumaya oo matala hiddaha dhaqanka taariikheed ee soo jireenka ah ee mujtamaca soomaaliyeed ee nidaamka bulsho-toleed ee dhaqameed ku salaysan. Iyadoo ay tahay oo ay lagama maarmaan tahay in laga takhaluso lagana xoreeyo mujtamaca xagjirnimada colaadda iyo loolanka asalraacnimo ee qabaliyeed iyo, sidoo kale iyana laga xoreeyo mujtamaca kalitalisnimada iyo amarku taaglaynta qawmiyeed iyo mashruuca casriyayn iyo dawladeed ee kooxeed iyo urureed ee kacaameed,iyadoo aytahay in si isku mid ah oo siman labadaas nidaamba ee xagjirnimada iyo asalraacidda ku salaysan mujtamaca laga xoreeyo lagana takhaluso oo la dhameeyo. 

Haddaba sida la ogyahay ee laga warqabo waxaa barrigii hore arrintu ahayd in kas iyo kasdarraba la dayacay oo la iska tuuray lana fogeeyay oo la baylihiyay xisaabtana aan laguba darin dimuquraadiyadda,iyadoo dawrkii iyo muhiimaddii weyneyd ee ay lahayd aan la siin marka la yiraahdo xal u helidda iyo daweynta boogaha iyo xanuunada badan ee na dilooday, haddii ay noqoto jirrooyinka iyo cudurada ismuuqunin iyo isku xoogsheegasho iyo iscadaadin iyo haddii ay noqoto fadhiidnimada iyo dhagaxoobidda na ragaadiyay iyo, haddii ay noqoto fasaadka iyo qaska jira,iyadoo wax soo saarka dhaqan iyo halganka iyo hawlaha dadaalada siyaasadeed loo jiheeyay lana beegsaday oo diiradda la saaray si weyn oo aan leexasho lahayn,xoogggana la saaray laguna tuuntuunsaday laba arrimmood, tan hore oo ah:

 A )arrinta qawmiyeed iyo dawladeed gaar ahaan waliba qaddiyadda soomaaliweyn(pan-somalism) iyo dhisidda midnimo soomaaliyeed iyadoo tan kalena  B)la abbaaray oo fooddda la saaray halkudhagna laga dhigtay, dhinaca sinaanta bulsho iyo u hanqal taagga higsashada mujtamac caddaalad iyo sinaan ku dhisan, lana tirtiro oo la baabi’iyo ka faa’iidaysashada iyo dulmiga iyo qaraabakiilka iyo qabyaaladda,iyadoo halkudhagyada iyo baaqyadii noocaas ah ee quruxda badan ay ku danbeeyeen aakhirkii natiijadeediina ay noqotay oo ay dhaleen, xaaladda maanta aan ku suganahay oo ay cidwlba ka naxayso kana yaxyaxayso oo damqaya, foolxumada iyo wajigabaxana nagu ah,iyadoo nasiibdarro ay wali jiraan qolooyin iyo kooxo wali hawo ka qaba oo u jidbaysan oo galangal iyo halgan weyn ugu jira una qiiraysan oo jeedaalinaya abuuridda iyo dhisidda abuur iyo dhismo dibu heshiisiin cusub oo ku wajahan salkana ku haya oo la rabo in nidaamka dimuquraadiyadeed dib loo dhigo mar kale gadaal la mariyo dhinacna la iska dhigo,iyadoo kooxa iyo qolooyinka noocaan ahi ay uga dhaggan tahay una arkaan oo ugu muuqato, in mashruuca qawmiyeed iyo dawladeed iyo midnimada qaran ay iyadu tahay xalka mucjisada ah oo mujtamaca oo dhan iyo mashaakilkiisa oo idil ay dawo iyo xal mucjisa ah u tahay,iyagoo taas awgeedna u heellan una jidbaysan in qiyaarka iyo nusqadda qawmiyeed ee hannaanka kooxeed iyo urureed ee kacaameed ku salaysan uu ummadda oo idil ku soo rogo dushana uga keeno oo ku dhabiibo. 

Haddaba u hanqal taagidda iyo rajo ka qabidda si weyn rajada looga qabo loona quudareeyo oo la isugu xiro, mashruuca qawmiyeed iyo nidaamka casriyayn ee dawladeed ee noocaas ah,iyadoo aan marka hore xoogga la saarin lagana jiba keenin oo aan la soo bandhigin lana xaqiijin, in dib u habaynta iyo dib u dhiska siyaasadeed ee dimuquraadiyadeed iyo isbaddalada siyaasadeed ee dimuquraadiyadeed ee bulsho iyo toleed ee maxaliga ah ee dhaqameed, ahmiyaddana aan arrintan danbe aan la siin ama la yaraysto oo la baqso lana fududaysto, oo aan loo arag loona qaadan oo uusan noqon asaaska iyo dhagaxdhigga koowaad marka la yiraahdo dib u istagidda iyo dib u joojinta iyo dib u joogsiga mujtamaca iyo ummadda,waxaana haddii aan sidaas la samayn arrintu noqonaysaa, sida iyadoo gaari-faraska laga hormariyo oo la hordhigo faraska,iyadoo aan wax rajo ah laga qabin oo aysan marna suurtagala ahayn in fikradda qawmiyeed iyo dawladeed ay hirgasho ama ay ka hanaqaaddo oo ay ka taabbagasho jawi uu ka taliyo ayna dabooshay oo dalaalimaysay xaalad kalatalisnimo iyo amarku taaglayn iyo caburin iyo cadaadis ayna maqan tahay oo aysan muuqan islamarkaana jirin xorriyad fikriyeed(intellectual freedom)iyo kaladuwanaansho dhaqan,bulsho,siyaasadeed iyo toleed ayna xukunto oo ay ku baahsan tahay laguna ibtileeyay oo loogu dawgalay shuruudo iyo caqabado gaarsiisan ilaa xad qolooyinka iyo kooxaha siyaasadeed ee qawmiyeed aysan doonayn islamarkaana rabin oo aysan diyaarba u ahayn lana marin Karin in ay la noolaadaan oo ay isfahmaan meelna ku kulmaan oo ay muwaafaqo yeeshaan dhinaca kale ee dhaqameed iyo toleed ee bulsho ee maxaliga ah ayna dhagaystaan oo ay u dhagraariciyaan hindisahooda iyo hal abuurka ijtihaadkiisa,balse ay kooxahan iyo qolooyinka qawmiyeed ay uga dheggan tahay ayna u caddahay oo ay hubaal ka dhigteen in ka takhalusidda iyo raacdaynta iyo cayrinta dhinaca kale ee dhaqameed iyo toleed ee bulsho iyo rujintiisa iyo xidid u siibiddiisu ay tahay waajib muqaddas ah oo qaran iyo qawmiyeed,ayna danbi iyo meel ka dhac qaran ay tahay in dib loo dhigo ama la hakiyo oo aan dhaqso looga takhalusin loona dhidibtirin oo aan la isku raacin.

mahad herse

london uk

htrmah@aol.com

 

Afeef: Aragtida qoralkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Faafin: SomaliTalk.com | Oct 20, 2007


Cadde Muuse oo Shaaca ka qaaday in ku "daalay" Madaxweynanimada
"waa waqtigii aan nasan lahaa.. anigu waan daaley.." Sidaas waxaa yiri Madaxweyanaha DGPL oo u waramayey idaacada Codka Maraykanka, waxa kale oo uu ka hadalay Batroolka..

 

Kulaabo bogga  www.SomaliTalk.com 
© www.SomaliTalk.com