Dhalinyarada
Maxaa ka Hor
taagan
Nabadda?!
Qormadan
waxaan jeclaan
lahaa inaan ku
iftiimiyo arrrin
aad u muhiim ah
una baahan in si
wacan wax looga
qoro, lagana
sameeyo
Baaritaan iyo
Diraasad,
kaalinta ay
leedahay ee ay
la maqan tahay
owgeed iyo
meesha ay
Bulshada uga
jirto darteed,
sidaba Cinwanka
sare ku cad
qormadeenna
waxay ku
qotantaa kuna
taagan tahay
labada garab ee
kala ah:
Dhalinyarada iyo
Nabadda.
Dhalinyaradu waa
laf dhabarta
Bulshada,
Dhalinyaradu waa
Madaxdii Barri,
Dhalinyradu waa
Ragga Ummaddu ku
tashanayso,
erayadaas iyo
kuwa la mid ah
ayaan Had iyo
Jeer, Habeen iyo
Dharaar
maqalnaa,
erayadaas oo
muujinaya ama ku
tusaya ammaan
xad dhaaf ah oo
loo jeedinayo
ama lagu
maamuusayo
Dhalinyarada,
iyadoo dabcan
looga jeedo
guubaabo iyo
kicin lagu
tusayo
Dhalinyarada
xilka sugayo iyo
kaalinta looga
fadhiyo, loona
baahan yahay
inay ka soo
dhalaalaan una
gutaan sida ugu
habboon.
Oraah
Cilmiyeed la
xiriirta cilmiga
Bulshada ayaa
waxay leedahay:"
Haddaad Rabto
Inaad Ogaato ama
Qiyaasto
Hor-U-Mar
Bulsho, Eeg ama
Qiimee
Dhalinyaradeeda
", Oraahdaan
waxaa ka baran
karnaa inuu ku
xiran yahay
Hor-U-Marka
Bulshada
Dhalinyarada,
maxaa yeelay
Bulshada waxay
ku HorMartaa
Cuquusha soo
koraysa iyo
Da;yarta
Bulshadaas,
sababtoo ah
maskaxda
Odayaasha iyo
Dadka waaweyn
way duqoobaysa
weyna
gaboobaysaa,
taasna waxaa ka
dhalanaya inay
gabi ahaanba
istaagto waxtar
Caqliyeedka
Dadka waaweyn ee
soo hagi jiray
Bulshada
waqtiyaddii
hore, waxaana
loo baahanaa
markaas inay
talada u
wareegto lana
wareegaan
Dhalinayarada
iyo jiilka cusub
ee Bulshada.
Haddana
aan di ugu
laabanno
Cinwaanka
maqaalka aanna
bal sheegno wax
yaabaha la is
dhihi karo waxay
Dhalnyarada ka
hortaagan yihiin
Nabadda;
waxaannna u kala
qaadaynna sidaan
hoos ku qoran:
1-
Jahliga:-
Jahligu waa
qodob culus oo
sabab u ah inay
Dhalinyaradu ka
weecato Tubta
tuusan, Hillinka
Hagaagsan ee
taga Nabadda,
Jahligu waa
caqabadda ugu
adag ee
hortaagan
Nabadda, maxaaa
yeelay markii
horaba Shacabka
soomaaliyeed
waxaa ku yaraa
inta wax baratay
oo aad u
hoosaysay marka
la garab dhigo
inta an wax
baran ee wali
Jahliga u
qabiran, taas oo
sii laba
laabantay ama
sii korortay
16-kii sano ee
Burburka,
Colaadaha,
Dagaaladda,
qaxa, iyo
Barakacca,
Jahligu wuxuu
masuul ka yahay
is mari waaga ka
taagan
khilaafyada daba
dheeraaday iyo
tanaasul
la'aanta ka
jirta gayiga
Soomaaliyeed,
isku soo dooboo
Jahligu waa
darbiga ka
hortaagan
Dhalinyarada si
ay u gartaan
dhibka ay
leedahay Nabad
la'antu, haddaba
waa in lagu
dadaalaa
Aqoonta,
Waxbarahsada,
iyo La
Dagaalanka
Jahliga iyo
tirtiridd Aqoon
la'aanta,
markaas ayaan
arki karnaa
Dhalinyaro u
gayfan una
taagan Nabadda.
2-
Qabiilka:-
qabiil waa eray
Carbeed laga
yaabeese inaysan
dad badan sidaa
u ogayn,
waxaanna u
dhigma ama ku
macno ah erago:
Tol, waxayna dad
badan isku
dayaan inay kala
saaraan Qabiil
iyo Qabyaalad,
iyagoo sawir
fiican u
samaynaya
Qabiilka, halka
ay muuinayaan
xumaanta
Qabyaaladda,
balse aniga
xagayga way ka
simman yihiin oo
waxay ii yihiin:
Dameer iyo
Labadiisa
Dhagood, Far iyo
Faraatigeed, Ul
iyo Diirkeed,
iyo Qoray iyo
Qiiciis, marka
sidaa darteed
waxaan adeegsan
doonaa eraga
Qabiil, maxaa
yeelay
Qabyaaladdu
Qabiil la'aan ma
dhallan karto,
si kale haddaan
u dhigno Qabiil
la arkaa
Qabyaalad la
helaa!.
Haddaba
qabiilku wuxuu
lug ku leeyahay
caqabadaha ka
hortaagan
Dhalinyarada
Nabadda, maxaa
yeelay
Dhalinyarada
hubaysan ee
saaran tiknikada
iyo gawaarida
gaashaaman
dhammaan waxay u
adeegayaan kuna
shaqaysanaya
Qabiilka ay ku
Abtirsadaan,
Qabiilku wuxuu
huwan yahay ama
baalka ku wataa
Qabyaalad oo ah
in qofka lagu
riixo Hayb iyo
Iisir, taas oo
ka fog dhaqaka
suuban iyo
Ilbaxnimada,
waxaana ayaan
darro ah inay
guud ahaan
Soomaalidu gaar
ahaan
Dhaliyaradu wali
garan la' yihiin
wax yeelada
Qabiilka iyo
xumaantiisa,
waxaa ka sii xun
inay
Dhalinyaradii
qurbaha u soo
hayaantay aysan
wali ka
waantoobin
hirgalinta
Qabiilka kana
xoroobin ku
dhaqanka
Qabiilka,
haddaba si ay
Dhalinyaradu ugu
heelanaadaan
Nabadda waa inay
iska tuuraan
Qabiilka iskana
xooraan .
3- Oday
Colaad:-
magacaan ah Oday
Colaad waa magac
aan anigu u
baxshay kuna
tilmaamay Ragga
loo yaqaan
Nabaddoonada iyo
Oday
Dhaqameedyada,
waxa igu keenay
inaan Oday
Colaad u bixiyo
ayaa waxay tahay
inaan wali arkin
Dab ay damsheen,
Colaad ay
joojiyeen, iyo
Dagaal ay
hakiyeen, sidaa
darteed ma mudna
in lagu
magacaabo
Nabaddoonno iyo
Oday
Dhaqameedyo,
maxaa yeelay ma
ka soo dhalaalin
kaalintii looga
baahnaa iyo
wixii looga
fadhiyey toona,
taa badalkeed
Oday Colaad
wuxuu u taagan
yahay kuna
howlan yahay
hurinta
Colaadaha,
Dagaalada, iyo
Qulqulotooyinka,
isagoo soo
abaabula iskuna
soo dubba rida
dagaalka lagu
qaadayo Reer iyo
Beel hebel,
soona diyaarsha
saanadda iyo
agabka ku baxaya
colkaa uu ku
wajahay Beel
iska Nabdoo oo
iska deggan,
sidoo kale wuxuu
soo diyaarshaa
qalabkii lagu
dagaalami lahaa
iyo wixii aan
dagaal looga
maarmin.
Oday
Colaad sidii aan
horey u soo
sheegnay wuxuu u
xil saaran yahay
abuurka
Shaqaaqooyinka,
soo noolaynta
Khiliifyadii
hore, hurinta
Colaadaha, iyo
dhiiragalinta,
xoojinta,
taageeridda,
hagar la'aantaa
uu u fidiyo lana
garab taagan
yahay Wiilasha
wax ma garadka
ah ee sidii
xaabadii uu
Dabka ugu shido,
iyo dhalinyrada
uu ku barbaariyo
Qabiilka iyo
Beelaysiga,
haddaba waxaa
lagama maarmaan
ah in la hakiyo
oo la joojiyo
kaalinta Oday
Colaad ku dhex
leeyahay
Bulshada, lana
dhimo awooddiisa
ku sii fidaysa
shacabka
dhexdiisa,
lagana wacyi
galiyo
Dhalinyarada
hagar
daamadaamooyinkooda
iyo dhibkooda,
markaas ayey
Dhalinyardu
ogaanayaan
Nabadda iyo
xilka ka saaran.
4-
Siyaasiyiin
Beeleedyada:-
markaan ka
soo hadalnay
kaalinta Jahliga
Qabiilka, iyo
Oday Colaad
waxaan ku
xijinaynaa
qodobkan ah:
Siyaasiyiin
Beeleedyada, oo
ah Dagaal
oogayaal,
Qabqablayaal,
iyo Hoggaaniye
xookeedyo,
Siyaasiyiin
Beeleedyadu
waxay
Dhalinyarada ka
dhigtaan gaadiid
ay ku gaaraan
dantooda iyo
ujeedkooda
gurracan,
Siyaasiyiin
Beeleedyadu
waxay garab ka
helaan iyo
taageero Oday
Colaadyada.
Siyaasiyiin
Beeleedyadu
waxay isku
darsadeen laba
tilmaam oo aad u
xn oo kala ah:
Aqoon la'aan iyo
Naxaariir darro,
waxayna
Dhalinyarada u
adeegsadaan inay
ku gaaraan
danahooda gaarka
ah ee aan
faa'iidada ugu
jirin Ummadda
Soomaaliyeed,
intaas waxaan ku
soo gaabinaynnaa
caqabadaha
dhalinyarada ka
hortaagan
Nabadda, taas
macnaheedu ma
ahan inay ku
kooban tahay oo
ku egtahay
qaybaha aan kor
ku soo sheegnay
oo kaliya, balse
waxaa jiri kara
qaybo kale oo
lug ku leh
caqabadahaas
aananase halkan
ku sheegin,
marka waxaan
rajaynayaa inay
u noqoto
qormadan bilow
fiican iyo
googol xaar cid
kasta oo wax ka
qori doonta
mawduucaan.
Gnntii
iyo gabagabadii
marka la isku
soo doobo wax
yaabaha ka
hortaagan
caqabaddaana ku
ah Dhalinyarada
dhanka Nabadda
waxaan dhihi
karnaa Colaadaha
ka aloosan
gees-ka-gees
Dalka oo dhan,
waxaanna ku soo
af meerayaa
qormaddeena
Heestaan ay
luqeeyaan
Dhalinta Waayaha
Cusub ooh al ku
dhaggeedi yahay:
Dhalinyarada
Heestiina waa
tan:
-
Dhalinyardu
waa Dheef
- Dhuuxii
Dalka
weeyaan
- Haddii
ay Dhamadaan
- Dhulka
yaa u Hari
kara?
-
Dhamacdiyo
Kulaylaha
-
Dhalinyarada
mooyee
- Dhiigga
yaa Uhuri
kara?
-
Dhugmadii
Xumaatee
-
Dhalintana
Gumaadaa
- Waligaa
Dhabbada.
-
Dhalinyarow
ma Dhaafnaa?
- Mayska
dhaga
tiraynnaa?
- Wixii
Dhumiyey
Qarankeenna
- Ma u
Babac
Dhigaynna?.
-
Dhalinyarow
ma Dheefnaa?
-
Dhibaatada
ma Daynnaa?
- Ummad
kala
Dhaqaaqdana
- Maysku
soo
Dhawaynnaa?.
-
Dhalinyaroy
dhibaatada
- Waxa
Dhooba sow
ma nihin
- Dad ka
Dheefa sow
ma nihin
- Bal u
Fiiri
Dhibaatada
- Dhaxda
iyo Araxdiyo
- Aan la
Beelay
Dhaayahayga
- Dhowr,
Kunka
Dhintay
- Kunka
dhumay Kunka
Dhoofay
- Kuwa
Dhooban
Dac-darrada
- La
Dhamaaday
Qaran Dhumay
- Sow ma
noqon.
- Duqowyda
iska Dhurta
Xilalkeenna
- Maxay
dhihi ka
Dhur sugi
- Ha
Dhabiilin
hana Dhugan
- Wixii
Dhacay mar
na Dhaafay.
-
Dhalinyarow
ma dhaafnaa
- Mayska
Dhaga
tiraynnaa
- Wixii
Dhumiyey
Qarankeenna
- Ma u
Babac
Dhigaynnaa
- Dunidii
na Dhaaftoo
- Dhiilada
na haysiyo
- Maad ka
Dhiidhisaanoo?
-
Dhawaqaan
Baxaayana
- Runtii
maad ka
Dhabaysaan?
Bashiir M.
Xersi.
brdiraac@hotmail.com
Tripoli-Libya.
Afeef:
Aragtida
qoraalkan waxaa
leh qoraaga ku
saxiixan