SOMALITALK.COM dahabshiil
w w w . S o m a l i T a l k . c o m
SOMALITALK - FAALLO

Guud Mar Dagaaladi Sokeeye ee Soomaalia

Waa maqaal aan ku eegayo burburkii Soomaaliya ama dagaaladi sokeeye ee Soomaaliya.

Waa marka ugu horaysee waa inaan xusaa inaanan ahayn qof taariikhyahan ah (Historian). Waxaa taas macnaheedu yahay in waxyaabaha hoos ku qorani ayna ahayn fikradayda iyo fahmideyda shakhsiyeed, balse uu qoraalkani yahay ururin guud oo aan ku sameeyay bugaagtaas qalaad ee faraha badan ee aan nasiibka u yeeshay inaan akhriyo.

Maadaama ay hadaba siyaasadii Soomalidu ay 150 sano ee u danbeesay ay ku salaysnayd kuna dhisneyd qabiil ama qabyaalad, ayaa waxaa lama huraan noqonaysa in lamagacaabo qabiiladii ama shakhsiyaadkii kaalinta laxaad ka ciyaaray burburka Soomaaliya.

Inkasta oo aanan wax aflagaado ah ku samayn qabiiladaas, hadana waxaa mararka qaarkood ka fursan waayey inaan faaqido siyaasadoodaas gurracan anigoon u aabo yeelayn magaca qabiilkooda ama darajada shakhsigaas.

Yaa Riday Dawladii Maxamed Siyaad Barre?

Madaxwayne Maxamed Siyaad wuxuu ahaa nin marka laga bilaabo maaliintii uu xukunka dalka hantiyay 21kii Oktober , 1969 tan iyo maanlintii laga tuuray xukunka Janaayo 27,1991. Hadba xeelado kala duwan ku ayaama gaara, wuxuu ahaa nin aan aqoon wadan lahayn oo wax walba ku dayay : Somalinimo, Carabnimo, Afrrikaanimo, Ciidanimo, Xisbi ahaan, Hantiwadaag ,Laba kaclayn, Laba gadoon ,U tuuta gashasho ,Hanti goosad, Ul yar u qadaasho ,Kala qalajin, Hanjabaad ,Dhabarjabin,Qabiildiid, Oday odayeen qabiil ku shaqaysasho iyo in ala inta tab ah oo uu is lahaa ayaamo ayaad ku sii daaqi doontaa marka laga bilaabo sanadahii uu horeeyay tan iyo bartamahii sideetaanadkii wuxuu ilaa iyo xad soo dhawaystay qabiilka uu ka dhashay ee (Mareexaan) iyo labada qabiil ee Ogaadeen iyo Dhulbahante. Markii uu xooray Axmed Sulaymaan wuxuu waayay qayb wayn oo ka mid ahayd Dhulbahantaha.

Laakiin Dhulbahantuhu waxay ku fiicnaayeen oo ay ku amaana yihiin marnaba hub inta ay gurteen jabhad ma aysan samaysan amxaaro iyo meel baasna may aysan aadin. Markii ay isku kaceen isaga iyo Aadan Gabayaw dabayaaqadi 1988 oo ka dibna uu xabsiga dhigay wuxuu maalmahaasba waayay kalsoonidii ogaadeenka oo waa tii ay baxeen oo ay samaysteen jabhadoodi ay ugu magac dareen SPM.

Sanadkii 1989kii waxay ninkaas talada xumaa isku soo hareen oo ummada Soomaaliyeed isugu danbeeyeen qaar ka mid ah qabiilka uu ka dhashay Mareexaan oo kuwo farabadan oo ay ka mid ahaayeen reer dalalka hore isu waayeen.

Intaas kuma uusan joogine ee bilawgii sanadkii 1990kii wuxuu maamulkii gaashaandhiga iyo gaar ahaan umuurihii Xerada 77 ka wareejiyay Maslax isago oo u dhiibtay Morgan. Arrintaas waxay aad uga xanaajisay xoogi ugu danbeeyay ee ninkaas waayahaas danbe talada ku hayay iyo qabiilkuu isagu ka dhashay.

Dawladii Maxamed Siyaad waxay ahayd Dawlad ay iska hor yimaadeen dadwaynihii iyada hoos imaanayay, waxaana dhacday inuu maalinba qabiil ka mid ahi qabiilada Soomaaliyeed dibada u baxo oo hubka gurto .

Qabiilkii ugu horeeyay ee ay dadkiisu iska hor yimaadaan wuxuu ahaa qabiilka Majeerteen oo 1979 samaysatay jabahad magaceeda la yidhaah SSF, hase yeesha sanad kadib isu badashay SSDF.

Waxaa ku xigay qabiilka Isixaaq ( ISAAQ ) ee goboladda woqooyi daga , waxayna sanadkii 1981kii samaysteen jabahad la magac baxay SNM.

Waxaa iyana ku xigay qabiilka Ogaadeen oo 1988kii samaystay jabhada SPM.

Waxaa ugu danbayntii hal sano iyo bar intaysan Dawladaasi dhicin jabhad samaystay qabiilka Hawiye oo isna jabhadiisa ula baxay USC uu hogaaminayo caydiid.

Ugu danbayntii sanadkii 1990 iyadoo dhibaatadii dalka ka jirtay sii badatay oo xitaa caasimadii dhamayd ay noqoqay nal,aan, biyo la,aan ,nabad galiyo la,aan Bangiyadii ay baaba,een sicir barakii boqolkiiba dhawr boqol isku taagay oo waxba walba isku dhalaaleen oo xitaa urur siyaasi ah oo "Manifeisto" la yiraahdo odayaal Soomaaliyaad oo qabiil walba leh magaalada bartankeeda ku sameeyeen , waatii dadku bandaw sameeyeen talo-xumadii iyo farsamo-xumadii Dawlada awgeed , waatii dadku hubka gurtay oo madaxtooyadii la weeraray.

Hadaba su aasha is waydiinta mudani waxay tahay , sidee baa looga adkaaday Maxamed Siyaadkii dhamaa ee haystay Dawlada dhan wax walba haystay ,ciidamo bad,daayuurado, taangiyo, madaafiic iyo wax walba.? ¨

Jawaabtu waa dhawr arimood.... Mar haddey meel ka dhacdo xaq daro cid ala cidii xaq daradaas la dagaalantaaba waxay noqdaan dad xaq ku diriraya, xitaa inkasta oo aynu aragnay inay jabhadii Soomaaliyeed ahaayeen kuwo laftigoodu aan xaq ku socon waliba kasii liita Maxamed Siyaadkey doonayeen inay badalaan kuwaasi marka ugu horaysaba kuwo cadawgii ummada u tagay oo xaq daro adeegsanaya ayeey ahaayeen, waxay ahaayeen xaq daro xaq daro ku badal, qabyaalad qabiil ku badal.

Hadana cid ala cidii ka hortagta xaq daro waa la hubaa inay ka guulaysanayso oo ay liibanayaso, xaq daro sida la wada ogsoonyahay lugo ad-adag oo ay ku taagan tahay ma leh oo ugu danbaynta ma noqoto mid sii taagnaata, Ninka shalay Somaliya madaxwaynaha u ahaa wuxuu ahaa nin talada xumadiisa iska dhaafe cid kale ee mushaharo u waayay kuwii isaga ilaalinayay,ciidamadii koofiyad guduudka lagu magaacabi jiray.

Nin farsamo xun mar haduu talada hayo mudo kasta oo uu meel joogo wixiisu waxay noqdaan wax dabada ku furan oo aan meel gaareen. Waxaa ninkaa madaxweynaha ahi ku hareersanaa niman uu wasiiro iyo madax sare ka dhigtay oo ay talo xumadiisu keentay inuu reerahooda ku bixiyo sidii Amxaaradii ciidamo iyo saraakiil aan cilmi garaadba lahayn sidii Dhaga-bacayr oo kale oo isagu ahaan jiray ninkii Maxamed Siyaad dharka u dhaqi jiray.

Bilawgii Mucaaradka.

Feb. 1980kii ayaa niman mucaarad ah oo Addis Abab isugu tegay ayaa waxa ay aasaaseen jabhad mucaarad ah oo la odhan jiray Jabhada Badbaadinta Soomaliya SSF (Somali Salvation Front). Marka laga bilaabo maalintii SSF la aasaasay, nidaamkii Dawladu wuxuu isu badalay qabiil. Inkast oo SSF qabiil fara badani ku jireen, haddana raga doorka ugu wayn ka ciyaarayay waxay ahaayeen Majeerteen. Sidaas darteed, Maxamed Siyaad Barre iyo siyaasiyiinti ku hareeraysnaa waxa ay is tuseen in cadwga ugu wayn ee xukunkiisa carqalada ku ahi uu yahay Majeerteen. Waxaa kale oo ay aad u aaminsanaayeen in reerka Majeerteen ku duulaan yahay kursiga M.S. Barre.

Inkasta oo M.S. Barre waqtigaas Majeerteen cadawga ugu weyn u arkaayay, waxa bilawgii sideetamaadkii dhinaca woqooyiga Somaliland kaga soo furmay mawjad cusub oo mucaarad ah. Kaddib markii Isaaqi Woqooyiga deggena cadaadiskii iyo cabudhintii siyaasadeed kusii badatay iyo Ogaadeenkii qaxootiga aha ee agagaarka Hargeisa la dajiyay khilaafkoodi sii kordhay. Qaxootigaas oo dagaalkii 1977kii ee Soomalida iyo Xabashida dhex maray kasoo qaxay, mudadii ay dhulka Isaaqa soo degeen waxaa la sheegay in gacmo furan lagu soo dhaweeyay, hase ahaate, ka dib markii Dawladu qaxootigii arrimo siyaasadeed oo Isaaqi meesha degenaa sheegay in basaasid iyo dhulbalaadhsi iyo darajooyin xaq darro ah la siiyay Ogaadeenka meesha qaxootiga ku ahaa, ayaa hadana Isaaqi meesha degenaa waxay dareemeen in dhulkoodi laga dhaxal wareejiyay.
Waxa kale oo ay Isaaqi is tuseen inaan qaxootigaas meelna u socon ee M.S. Barre doonayo inuu dhulkooda uga qaado.

Khilaafkaas xaga qaxootiga ah iyo waliba arrimo kale oo Isaaqu Dawlada u tirsanayeen waxa ay keneen in kulan lagu qabtay magaalada Jidda ee dalka Sucuudi Arebiya 1981kii laguna dhawaaqo jabhad cusub oo mucaarad ku ah Dawlada Maxamed Siyaad Barre. Jabhadaas oo lagu magaacabay Jabhada Dhaqdhaqaaqa Soomaliyeed amaba Somali National Movement (SNM). Abuuritaanka SNM wuxuu keenay in Isaaq badani gaar ahaan dhalinyaradii ay jabhadaas ku biireen. Maamulkii SNM hogaaminayay iyaga oo ka faa,idaysanaya xidhiidhkii xumaa ee M.S. Barre iyo Minguste Xayle Mariam ka dhexeeya, waxaa ay saldhig ururka u doorreen dalka Itoobiya.

In kasta oo waqtigaas M.S.Barre awoodiisi xukunka waddanka farahiisa ka baxday gaar ahaan gobolada woqooyiga iyo gobolada dhexe, dadkuna ay baryihii danbe ku naanaysi jireen " Duqa Magaalada Muqdisho " amaba " The Mayor of Mogdisho ", hadana way ku adkaatay M.S.Barre inuu xukunka si sahlan ku dhiibo. Waxaana maalin walba sii yaraanayay tiradii dadkii iyo qabiiladii tageerayay xukuumada. Tusaale waxaan usoo qaadan karaa Korneyl Axmed Cumar Jees oo kasoo jeeday beesha Ogaadeenka madaxwaynahana ay aad isugu fiicnaan jireen uu mucaaradkii Dawlada kasoo horjeeday ku biiray 1990kii, ka dibna uu qabtay hogaanka dhinaca Mileteriga ee jabhadii Absame ee la odhan jiray SPM (Somali Patriotic Movement).

Aasaaskii SPM waxaa ka horeeyay jabhadii Digil iyo Mirifle SDM (Somali Democratic Movement) oo la aasaasay 1989kii.
Arrintu si kastaba ha ahaate waxaa cadaatay in ay aad u adkaatay sdii Dawladii M.S.Barre u badbaadi lahayd.

Waxaana bilaabmatay in habeen walba dad lagu dili jiray magaalada Muqdisho, dawladuna ku eedayn jirtay waxa ay ugu yeedhay qaran dumis, hadana waxaa cadayd in askarta Dawladu dadka dhinacooda ka xasuuqi jireen, iyaga oo gaar ahaan ugaadhsan jiray Hawiyaha iyo Isaaqa. Nabad galyo la,aanta Muqdishona waxay dhalisay in Hawiyihii magaalada degenaa ishubeeyaan. Dagaalkii sokeeyena wuxuu si rasmi ah Muqdisho ugu bilawday 27kii Dicember 1989kii.

Si haddaba looga hortago dhiig intaas ka badan oo daata, ayaa xubnihii Sulux (Manafeesto) waxay dawlada ka codsadeen in ay kulmaan si arrinta halista ah ee wadanka ku soo socota looga hortago.

Bishii January 23keedi ayaa waxaa kulmay xubnihii Sulux oo ka koobna 114 iyo kuwii Dawlada ka socday oo iyana ka koobna 25 nin. Ragii Dawlada ka socday ee M.S. Barre ku hadlaayay waxaa xubnihii Sulux u shegeen in dariiqa kaliyah ee dhiiga daata iyo waddanka oo kala burbura looga hortegi karaa uu yahay in M.S. Barre xukunka iskaga dego si ku meel gaadh ahna maamulka loogu dhiibo Cumar Carte Qaalib oo hore u ahaan jiray Wasiirka Arrimaha Dibedda, muddo badana u xidhnaa xukuumadii M.S. Barre. Aakhirkiina shirkaas waa la isku mari waayay, kadib markii nimankii M.S. Barre ka socday ay soo jeediyeen " Madaxweyne xukunka ka deg wax lagu hadloo maahe, fikrad kale ma haysaan" Shirkaas natiijadii kasoo baxday, waxa ay markhaati u noqotay inaan dagaal iyo burbur wadanka ku habsada laga badbaadi karin. Magaaladii Muqdishona waxay noqotay goob dagaal.

Dagaalkii ugu cuslaa oo muuda Bil ku dhaw Muqdisho ka socday, wuxuu suurto galiyay in M.S. Barre iyo ciidamadiisi ilaalinayay Muqdisho laga saaro Jan.27keedi 1991. M.S. Barre oo habeen madaw Muqdisho ka baxay, ciidamadiisi, xubnihiisii dawlada iyo dadkii taagersana midna uma sheegin inuu baxsanayo, markii la ogaaday inuu baxsadayna ciidamadiisi intii hadhay iyo qofkasta oo ka baqay in reer ahaan loo dilaba cagaha ayuu wax ka deyay.

Waxaa si gaar ah cabsidii ugu waynayd u gashay reerka Daaroodka siduu u dhan yahay, waayo inkasta oo qaarkood xukunka M.S. Barre kasoo horjeedeen, odayaala gaadhay 25 nina ay xubnihii 114 qof ka mid ahaayeen, hadana waxaa hubaal ahayd in raga miyiga laga keenay ee Hawiye aanay dilka Daaroodka kala jaclayn.

Ragga miyiga laga keenay ka sokaw, waxaa iyaguna aad u kacsanaa beelaha Hawiye oo diidanaa dulmigii xukuumada M.S. Barre oo ay u arkayeen in uu yahay maamul Daaroodka u danaynaaya. Sidaas darteed, dad badan oo reerka Daarood ka dhashay ayaa markii danbe ku dooday arrintu waxay ahayd "Baroortu orgiga ka weyn" oo M.S. Barre kaliyah looma socone, Hawiye waxa ay doonayeen in ay Daarood gumaadan.

Gabagabo

Markii ay cadaatay in M.S. Barre ugu danbayntii Xamar ka baxsaday, gudigii xubnaha Sulux iyo USC ee Xamar joogay waxay markiiba madaxweyne ku meel gaadh ah u magacaabeen Cali Mahdi Maxamed oo reerka Abgaal ka dhashay. Cali Mahdi oo ahaa nin baayacmushtar ah, horrena aan u ahayn ragii siyaasiyiinta Hawiye ee hore loo yiqiinay, waxaa la filaayay in hadii uu wax kale qaban kari waayo inuu kacdoonka USC joojiyo, laakiin waxay ahayd arrin aad u adag, waxaana markiiba soo ifbaxay magacii cusbaa ee "Mooryaan", magaaladii Xamarna waxay noqotay meel ay Mooryaani u taliso .

Waxaana si rasmi ah u bilawday dil,bililiqo iyo boob. Dhibaatada kale ee Cali Mahdi iyo maamulkiisi ka hor timid waxa ay ahayd in dhamaan mucaaradyadii Dawlada ka soo horjeeday oo ay ka mid ahaayeen, USC (faracii Caydiid), SNM, SPM iyo waliba xubno ka tirsan SDM ay ku dhawaaqeen inaanay aqoonsanayn Dawlada cusub ee Xamar laga dhisay .

Arrintaasina waxay muftaax u noqotay burburkii iyo kala qaybsanaantii waddankii loo yaqaanay "Jamhuuriyada Soomaaliya".
Waxaa kale oo halkaas kusoo af-jarmay rajadii laga qabay "Shanta Soomaliyeed" oo midooba.

Lasoco Qeybta 2-aad oo Xiiso badan.


Q/ Abdikarim Ahmed Huseen.
E-mail: skyword268@hotmail.com
Sweden, Stockhlom Tel +46739512789

Faafin: SomaliTalk.com | May 13, 2008

BAARID | SEARCH


Soomaalida Iswiidhen oo si Kulul uga Jawaabey Wareysigii Safiirka Itoobiya... Warbixin...

C/Laahi Yuusuf oo Saxiixiisa ku biiriyey Shirkadaha Gen. Cadde ugu Yeero Jirrida
Xafiiska Gen. Cadde Muuse ayaa faafiyey warqad uu C/laahi Yuusuf saxiixay taas oo ka hor imaneysa hadalladii Sh. Aadan Madoobe iyo Eng. Kaanje, waxana uu ogolaaday Akhri

oilQoditaankii Shidaalka Puntland oo dib loo dhigay (Muddo aan la cayimin)
Waxaa sidaas shaaca ka qaaday warsaxaafadeed ka soo baxay shirkadda Africa Oil iyo Gen. Cadde qiray in rag ONLF laga qabtay Galkacyo Akhri...


Kulaabo bogga  www.SomaliTalk.com  © www.SomaliTalk.com

La soo xiriir:

IIDHEH
XAYAYSIIS