Tuko ma Aadan Tukane;
Dowlad Dhista, Dowlad ma Aydaan Disane
C/Waaxid
C/hi Khaliif
London, UK
cabdulwaxid@hotmail.com
Ilaah baa mahad leh.
Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato.
Marka laga hadlayo
gobolladee Soomaaliya ugu horbilaabay Salaadda; waxaa kaftanka laftiisa lagu
qeybsadaa “4.5”! Reer Waqooyi iyo Waqooyi-Bari waxay dhahaan: annagaa
Salaadda u horbilownay iyagoo soo xigta in nin reer Koofureed ah ka sheegay
Salaadda in Tukad la yiraahdo oo Waqooyi laga dheelo halka kuwa Koonfurtuna,
kaftan kaas lid ku ah ay ka sheegaan Waqooyi iyo Waqooyi-Bari.
Adduunka, wax kasta
qiyaas iyo miisaan bey leeyihiin. Wax wax lagu miisaamo waxaa ugu fiican
diinta Islaamka iyo fidrada. Salaadda is barimeyno iyo halkey Islaamka kaga
jirto. Nabi Muxamed (SCW) markuu ciriiri naf iyo badankaba dareemo wuxuu u
cararijiray oo ku raaxeysanjiray Salaadda. Qaranka iyo dowladnimadu halka
Salaaddu diinta ka joogto bay nolasha iyo kala dambeynta ka joogaan. Ka
warran qof Soomaali ah oo Xamar ka soo qaxay dagaaladdii sokeeye oo Masar
ama Zambia yimid? Ama Sweden? Soomaaliya mar bey qaran jira ahayd. Adoo
dhulka Itoobiya heysato, baad lagaaga qaadi jiray ayaad Xamar ama Hargeysa
imaaneysaa oo waxbarasho, shaqo ama ganacsi ka bilaabeysaa iyadoon lakala
jecleyn halkaad Soomaaliya kaga dhalatay.
Miyeynaan Qaran iyo
dowlad xiiso u qabin? Qofkii dagaal-ooge faa’iido ka suga ma filayo inuu
qaran daneynayo. Sidee loo saxaa nin leh dowlad baan xukumayaa? Anigu waxaan
u saxayaa sidii nabi Muxamed (SCW) u sixijiray waxyaalaha muhiimkaa. Aan
xaddiiskan caanka ah wada milicsanno:
Nabiga (SCW) iyo
saxaabada (RC) oo masaajidka fadhiya ayaa waxaa soo galay nin weyn
dabadeedna salaad gudagalay. Ninkii odeyga ahaa si boobsiis ah ayuu sidii
digaag biyo cabbaya madaxa dhug-dhug ka siiyey. Markuu ninkii
salaad-ku-sheeggii dhammeystay baa nabigu (SCW) yiri: tuko ma aadan tukane.
Ninkii sidii caadadiisa ahayd buu sidoo oo kale ku ceshay; nabiguna (SCW)
siduu buu ku yiri: tuko ma aadan tukane. Markii seddexaad ka dib baa ninkii
inta dhaartay yiri nabi Alloow (SCW) waxaan intaas ahayn ma garanayo.
Markaas buu nabigu (SCW) u sharxay.
Shacabku wey ku
saxsanaayeen inay Cali Mahdi, Ceydiid iyo C/Qaasim ku dhahaan: dowlad dhisa
waxba ma aydaan dhisine. Sidoo kale waa lagu saxsanyahay in korneylka lagu
yiraahdo: waxba maadan dhisin (ma rabo in la yiraahdo wax soo dhis oo ku
noqo).
Nabi Muxamed (SCW) oo
naxariistiisa iyo xikamaddiisa la ogaa, muxuu odeyga intaas le’eg,
masaajidka dhexdhiisa sidaas ugu yiri; isagoon hoos-hoosey ugu sheegin?
Ilaahay baa amuuraha og laakiin waxaa laga fahmayaa in nabigu (SCW) uu
arrinta Salaadda weyneynayey maaddaama uusan ninku markaas muslimin ee uu
fikrad ka heystay Salaadda. Ninkaas waxaa lagu magacaabaa ninkii salaaddiisa
xumeeyey. Hadda raggaas aan xusay waxay taariikhda u geli doonta kuwii
madaxweynanimo ceebeeyey. Mid md waad oran kartaa madaxweyne-dile. Arrintaas
oo kale, waxay ku fiicantahay in sidaas loo sheego si dadku ay u weyneeyaan
oon loo fududeysan. Waxaa kaloo dhici karta inuu nabigu (SCW) ogaa ninkaas
iyo inuu yahay arday fiican oo dulqaad u leh in sidaas loo saxo. Waxaa
arrintaas laga fahmayaa, sida odeygaas uu markii dambe isagoon xanaaqin u
yiri: nabi Alloow (SCW), sidaas waxaan ahayn ma aqaan.
Waxaan amminsanahay, in
markii dagaaloogayaasha iyo qof kastoo madaxtinimo u waashay la arko iyagoo
ka leexday waddadii qaran-dhiska iyo dowlad-dhiska in la yiraaho iska taga
waxba maydaan dhisine. Haddii mid caqli lihi ku jiro wuxuu shacabka goorta
dambe ku orandoonaa: sidaas waxaan ahayn ma aqaan ee wax ii sheega. Haddey
arrintu halkaas gaarto, qofka waa la la talin karaa isna sidii odeygii wuu
qaadan doonaa. Marka, mar ay ahaataba waa imaandoontaa haddii Ilaah idmo.
Dadkaaga Cadow ma loo
soo Wataa
Nin tuug ah ayaa meel
cidla ah ku soo baxay nin Caalim ahaa oo ka soo baxay beer uu lahaa. Tuuggii
wuxuu caalimkii ku yiri: ii siib go’a iyo hoos-guntida aad gashantahay.
Sheekhii, calaacal iyo dhaar buu galay laakiin tuuggii wuxuu sheegay in
dhaarta tuugada loogu dhaarto aysan wax-ka-soo-qaad lahayn weliba isagoo
madaahibta soo daliishaday. Ugu dambeyntii caalimkii inta dhaartay buu yiri:
ii ogoloow inaan beerteyda ku noqdo dabadeedna nafteyda oo raali ah baan
labada maro kuu keenin? Tuuggii inta waxyar aammusay buu caalimkii ku yiri:
ma garaneysaa waxaan la aammusay? Caalimkii baa yiri maya. Tuuggii wuxuu
yiri waxaan dib u gocday qisooyinka tuuggada; laga soo bilaabo waagii nabi
Muxamed (SCW) ilaa hadda, mana maqal tuug “nasii’o” (dib-u-dhig inta aad
maryaha iiga keeneyso) wax ku farsameeyey. Marka tuuggii wuxuu sii yiri: ma
rabo inaan bilaabo jid aan la iiga horreyn oo dambigiisu isoo gaaro iyo
dambiga inta tuug ee gadaashay igu dayata. Sheekhii oo qaawan buu diray.
Miyeysan ku fiicneyn
qolyaha Xabashida Soomaaliya usoo wada iney ka fiirsadaan? In dowladi,
dowlad cadowgeed ah ugu yeerato dowlad kale waa wax dhaca laakiin waa
adagtahay in la arko cid iyadoo dagaal-sokeeye lagu jiro, u yeerata dad
labada qolaba cadow u ah. Anigu, Abuu Jahal iyo Quraysh baan xasuustaa
markey Madiina ku duuleen.
Dagaalkii dhexmaray
Imaankii Muslimiinta, Cali Binuu Abii Daalib (RC) iyo Mucaawiye Binu Abii
Sufyaan (RC), wuxuu Mucaawiye (RC) diiday taageero Roomaanku ugu yeereen oo
ah inay ka dhinacdagaalamayaan si uu Imaamka (RC) iskaga celiyo laakiin
Mucaawiye (RC) wuxuu Roomaankii ku caayey caay ay ka shaallaayeen. Ogoow
Mucaawiye (RC) aad buu ugu baahmaa caawimaad maxaa yeelay waxaa ka soo
horjeeday Libaax Cali (RC).
Carabta keliya kuma
ekeyn. Waxaa jiray nin Soomaali ah oo qoladiisii khaati ka istaageen.
Qoladii ninku ka dhashay ayaa waxay xuleen ciidan soo dila ninkaas oo keena
meydkiisa. Colkii oo ninkii ku raadjooga ayaa waxaa ka horyimid qolo kale oo
soo dishay ninkii ay qoladani raadineysay weliba iyagoo sar-waji ka soo
bixiyey. Qoladii kale oo ogaa sida ninkaas loo raadinayo ayaa islahaa
haddaad sar-wejigaas u geysaan qolada ninkaas ka dhashay waxaad heli
doontaan abaal-marin. Laakiin arrintu sidaas ma noqon. Qoladii ninku ka
dhashay waxay xabad madaxa uga dhufteen kii siday sar-wajiga ninkooda iyagoo
leh: annaga dilan lahayn doofaarkayaga ee yaa idiin dirsaday!
Anigu marna ma
aamminsani in Xabashi dad Soomaali ah loo soo wato. Ma dad madaxweyne ii
doortay baan wax taas ka yar ka dhammeysan waayilahaa? Waxay i xasuusineysaa
arrin laga sheegay haweeney ka sheegatay ninkeedii. Waxay u tagtay nin wax-sheega.
Wuxuu haweentii ku yiri: intaan ninka baabkiisa loo gelin, waxaad ii keentaa
duf aad ka soo gooysay libaax nool. Haweentii maalintaas bay dagaal gashay.
Waxay biloowday inay raxan libaaxyo ah la saaxiibto iyadoo ku biloowday inay
ari u loogto. Markii hore hilibka waa u tuuri jirtay. Markii muddo la
isbartay ayey biloowday inay hilbaha libaaxyada afka u galgaliso ilaa ay
gaartay heer ay libaaxyada salaaxdo oo korkooda xoodiso iyadoo taabaneysa.
Markii dambe ayey si dhibyar uga goosatay waxay rabtay. Markay ninkii
waxsheegijiray ku noqotay ayuu yiri: marba haddaad libaax nool la saaxiibtay
ood duf ka soo goysay waad la heshiin kartaa ninkaaga ee garo wuxuu rabo.
Sidii bey haweentii yeeshay dabadeedna muddo yar bay ninkii si fiican u
saaxiibeen. Marka waxaan uga danleeyahay, haddaad dad ka dhammeysatid howl
weyn, waxaad sidoo kale ka dhammeysankartaa mid ka yar waa haddii dariiqeeda
la maro.
Run ahaantii wuu
niyadjabayaa qofkii u fiirsada caqliga dadka Soomaaliyeed. Waxaa jira buug
aan ugu talogalay dadka Soomaaliyeed oo ka hadlaya Qiimaha Dhulka iyo sida
aysan Soomaalidu u qaddarin. Buugga mowduucyadiisa intooda badan waxaan ku
soo bandhigey boggagga Soomaalida. Bal Sawirka jaldiga buuggaas arag! (ka
fiiri Mudulood iyo Somalitalk) Waxaan ka dhigay, Itoobiya oo inta booyad
shidaal ah soo qaadatay iska dhigaysa inay ku damineyso labadii gobol ee
haray ee Soomaaliyeed oo gubanaya. Ilaah baan idinku dhaarshee, miyeysan
arrintu sidaas u muuqan?
Maqaaladaas ayaan ku
sheegay inay suurtogal tahay in inta dib-u-heshiisiin la sugayo la sameeyo
dib-isu-bahaysi? Ilaah baan idin ku dhaarshee, arrintu ma muuqataa? Waxaan
kaloo sheegay marka laga hadlayo heshiis, waa in maxsuulka ka soo baxaa
uusan ka yaraan eber (heshiis ≥ 0). Micnaha waa inuu keenaa horumar hadduu
rabo ha yaraadee ama waa inuusan keenin dhib cusub. Ilaah baan idin ku
dhaarshee, maxaa hadda laga baqayaa? Soow lama filayo in la daadsho dhiig
Soomaaliyeed oo horleh haddii Xabashi iyo shisheeye la keenno. Arrimahaas ka
hadalkooda waxaa ku jiray qorayaal badan oo arrintaas ka hadli jiray.
Sidaan horay u iri waxaa
suurtogal ah in waddan uu gargaar ka helo waddan kale si uu ugu duulo waddan
kale oo cadow u ah. Taasi waa arrin dhacda oon ugub ahayn. Sidii Maraykanku
u caawiyey Yurubtii la dagaaleysay Hitler. Hadda Mele Zenawi wuxuu ku socdo
waa la fahmi karaa. Si uu Soomaali u qabsado wuxuu kaalmeysanayaa Ugaandha,
Suudaan iyo waddamo kale.
Marar badan baan ku
ceshay – dhibka Xamar kaliya kuma ekaanayo. Maxaa ka dhacay magaalada
Gaalkacyo? Dad canshuur laga qaado oo iska ganacsanaya soow suuqa laguma
leyn? Maahan markii ugu horraysay mana filayo iney noqonayso markii ugu
dambeysay. Marka haddaan dhibka Xamar ka jira iyo dhibta ummadda
Soomaaliyeed heysata la xallin, yaa ladaya?
Waxaa iigu yaab badan
markaan arko qolyo na horbooda oo dhaha: mooryaantu binu Aadan ma ahan oo
Xabashi baan usoo wadaneynaa isla markaasna dhaha dadkaasi ma aha dad dhib
wada ama ciidan isku-dhaf ah baan sameysanaynaa! Waxaan aamminsanahay, inay
saxsanyihiin ganacsatada ka soo jeeda labada dhinac ee Gaalkacyo iney ciidan
isku-dhaf ah sameystaan oo ku dadaalaan inaan suuqa la isku leyn sidoo
kalana aan hantida dadweynaha la bililaqeysan.
Waxaa nasiib-darro ah,
mar aan akhrinayey shir Gaalkacyo ka dhacay oo uu ka hadlay Guddoomiye
Jabhad iyo Wasiirka Puntland, Gaagaab. Waxay dadkii tuseen sawirro laga
qaaday burburkii ku dhacay magaalada Gaalkacyo iyo siday hadda tahay. Ma
guryaha ay dhisteen shacabku oo in badan oo ka mid ahi dibadaha jiraan baa
la isku xorayn? Ileyn maamulka Gaalkacyo waxaan dhac ahayn oo uu u taray
shacabka ma jiree sidii xeradii daraawiishta ee Gaalkacyood iyo canshuur la
iska qaato. Weydii sida loogu cagojugleeyo muwaadiniinta Soomaaliyeed ee
dhaafaya koontaroolka Waqooyi ee magaalada sidii aad mooddo iney yihiin
cadow. Marka waxaan kula talinlahaa shacabka Gaalkacyood inay ku deydaan
ganacsatada ooysan dantooda ka sugin dowladda hoose ee Gaalkacyood.
Miro-tirisku Goormuu
Muhdiyoow kula Macaanaadey
Waxaan hadda maqlayaa
xildhibaanno reer hebel ah oo madaxweynaha la shiraya isagoo leh tolbeeley
ee yaan Xamar la iga aadin! Shalay Xabashi baa la diiday; maanta isku qabiil
baa la yahay! Caqligu ha shaqeeyo. Waxaan rabnaa in dadka Soomaaliyeed nabad
helaan. Magaaladee Soomaaliya ugu dhib badan? Waa Xamar. Haddii Xamar xoogga
la saaro si wax looga qabto maxaa ku jaban? Markaas ayaa laga hadlayaa in
lasoo cesho dhulka iyo hantida la boobay. Waxaan kula talinlahaa in
xildhibaanada haweenka ah ee Nairobi joogaa ay tagaan Xamar si ay ragga hara
u dhahaan: “keen shaarka, hoo shaashka”. Qofkii raba inuu Xamar ama Soomaali
caawiyoow waa inaad isu diyaarisaa wax kasta xitaa dhimasho; marka ma jirto
wax ka fiican in qof uu ku dhinto danta dadkiisa. Laakiin waxaa nasiib darro
ah in qofi ku dhinto isagoo ku taagan khiyaamo qaran iyo inuu Xabashi soo
gesho Soomaaliya.
cabdulwaxid@hotmail.com
Afeef: Aragtida
qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan
Faafin: SomaliTalk Apr 17, 2005
Mindi ayaa Lagu
Diley Aqoonyahankii Soomaaliyeed ee reer Kanada
»Canada:
3 qof oo loo xiray dilkii marxuum Xassan M. Yusuf
»Minnesota:
Ismaaciil M.Cali oo
Qirtay Dilkii Yaasmiin Geelle
»USA:
Laba qoys oo Soomaaliyeed oo iskaga hor yimid gabar
»Baaritaan
lagu sameeyey cashuur celinta Soomaalida MN
Wararka oo dhan ka akhri halkan...Guji...
Apr 15
Kulaabo bogga www.SomaliTalk.com
Daabaco
Boggan | Print