Daabaco Boggan | Print

Faallo:Maxaa sababay isbadka Muqdisho? Sidee buu ku waari karaa? Maxayse yihiin caqabadaha horyaallo midawga maxaakimta?

• Axmed Maxamed Caafi,
  saxafi madax bannaan,
  Gedo, Garbahaarrey,
  caarif114@hotmail.com

Laga soo billaabo bur-burkii xukuumadii marxuum Siyaad Barre, caasimada Soomaaliya waxay gacanta ugu jirtay hoogaamiyo-kooxeedyo hubaysan oo si xukun-marooqsi ah uga talin jiray qaybaha kala duwan ee Muqdisho, kuwaas oo ka kala tirsan qabaa’isha wada dago magaalada Muqdisho. 

Hoogaamiyo kooxeedyadaas oo had iyo jeer maamuladooda ku salayn jiray danahooda gaar-ka ah isla markaasna ka fogaa qadiyada soomaaliyeed, wadaninimada iyo masaalixda guud ee umadda ayaa waxaa siyaasad ahaan hab-dhaqan u ahaa qodobadan soo socdo: 

i.                     In aysan marna wadaagin hal aragti-siyaasadeed iyo maamul midaysan oo ugu yaraan  isu keeno maamuladooda ku kala qoqoban magaalada Muqdisho. 

ii.                   In ay mucaaradaan isla markaana kala hortagaan dagaal af iyo adinba ah dawlad kaste oo loo yegleelo dalka Soomaaliya, xitaa haddii ay ayaga qudhoodu ka qayb qaateen dhisitaanka dawladaasi amaba ay kaalin sare kaga jiraan xukuumadaasi.

iii.                  Waxay si weyn ugu tacaddiyeen xuquuqda asaasiga ah ee shacab-ka Soomaaliya, gaar ahaan midka magaalada Muqdisho ayaga oo si joogta ah ugu hayay falal arxan darro ah, oo uusaan qaadan Karin damiirka aadamiga ah, falalkaas oo isugu jiray: cadibaad dhaqaale iyo mid amni sida: dilal iyo dagaalo joogta ah, isbaarooyin sharci-darra ah, dhaca iyo boob-ka hantida shacab-ka iyo  iyaga oo is hortaagay shaqaynta ilaha dhaqaale ee ugu muhiimsan magaalada Muqdisho sida: gegida diyaaradaha ee caalamiga ah iyo takada weyn ee magaalada Muqdisho.

iv.                 Waxay jabiyeen cunaqabatayntii hubka ee ay Jamciyada Quruumaha Ka dhaxeyso ku soo rogtay dalka Soomaaliya ayaga oo ogolaaday qulqul-ka noocyada kala duwan ee hubka ee magaalada Muqdisho kaga imaanayay qaybo ka mid ah dalalka shisheeyaha.

v.                   Waxay xariiro iyo calaaqaadyo kala duwan la samaysteen dalal cadaw ku ah jiritaanka qaranimo ee Soomaaliya, waxayna si weyn ugu dhago fududaayeen fulinta mu’aamaradaha lagu minja xaabinayo midnimada, qaranimada iyo qadayadaha Soomaaliyeed ee muqaddas-ka ah. 

Isugeynta umuurahaasi ka dhan-ka ah xuquuqda aadamiga ah iyo waliba hoogaamiyo kooxeedyadaas oo aan marnaba xil iska saarin xakamaynta burcadda iyo sugidda amaanka deegaamada yar yar ee ay ka taliyaan ayaa taasi waxay abuurtay in uu shacab-ka Muqdisho ka fikiro sidii uu ku heli lahaa hannaan kale  u suurta galiyo sugidda amaankooda asaasiga ah, waxana sidaas ku unkamay maxaakimta Islaamiga ah ee magaalada Muqdisho. 

Maxkamadahan oo markii hore si gooni gooni ah uga billawday degmooyinka kala duwan ee Muqdisho ayaa waxay hoos imaan jireen hoogaamiyo kooxeedyada gacanta ku hayo aagaga maxaakimtaasi laga yegleelay, waxayna maxkamadahani ku koobnaayeen fulinta arrimo kooban oo ka mid ah Axkaamta Islaam-ka sida: kala saaridda shakhsiyaad-ka is haysto, xiritaanka burcadda,fulinta arrimaha Nikaaxa iyo dhaqan-celinta dhalinyarada isticmaasho maandooriyayaasha iyo kuwa ku biiray kooxaha burcadka ah ee ay qaraabadoodu u gacan galisay maxaakimta Islaamiga ah. 

In kaste oo aysan maxkamaduhu si toos ah ugu lug lahayn arrimaha siyaasada hadana waxaa jiray khilaaf iyo  ismaan-dhaaf isi soo tararayay oo u dhaxeeyay ayaga iyo hoogaamiyo kooxeedyada hubaysan. Hoogaamiyo kooxeedyadu waxay walaac weyn ka qabeen wax ay u arkeen dhaqdhaqaaq iyo hanaqaad diimeed oo soo cifanayo kaas oo ugu danbayntii halis ku noqon karo maamuladooda sida iminkaba dhacday, halka ay maxkamaduhu aaminsanaayeen in aysan la shaqayn Karin maamulo calmaani ah oo aan ku dhisnayn hannaan sharciyaysan isla markaasna ay sutida u hayaan hoogaamiyo kooxeedyo dhiig-miirata ah. 

Waxaa soo shaac baxay dacaayado ay isdhaafsanayaan labada dhinac iyo dilal asasiina ah oo lagu qaarajiyay shakhsiyaad muhiim ah oo kala taabacsanaa dhinacyada Diinta iyo hoogaamiyo kooxeedyada hubaysan, waxayna koox waliba kooxda kale ku eedaysay mas’uuliyada dilalkaasi. Waxaa si tartiib-tartiib ah isugu biiray maxakamadihii ka jiray qaybaha kala duwan ee Muqdisho ayaga oo samaystay hogaan sare oo ciidan iyo mid maamul, waxana si weyn ula jiray dareenka shacabka Moqdisho oo ka soo daalay gumaysiga hoogaamiyo kooxeedyada ku amartaaglaynay muddo ku siman 15 sano. Sidoo kale hoogaamiyo kooxeedyada hubaysan ayaa ku dhawaaqay isbahaysi lamagac baxay Isbahaysiga Ladiririka Argagixisada, waxana cirka isku shareeray khilaafaadkii u dhaxeeyay labada dhinac ayada oo ay  ugu danbayntii qarxeen dagaalada ba’an ee mudada todobaadyada ah ka socday magaalada Moqdisho. 

Maxay tahay duruusta laga dhexlayo is-badalka Moqdisho? 

Muqdisho waxaa ka dhacay dagaalo qaraar oo sababay isbadalkii ugu weynaa ee ka hergalo caasimada Soomaaliya tan iyo markii uu burburay taliskii Siyaad Barre, waxa la jabiyay hoogaamiyo-kooxeedyadii mudada 15 sana ah uu u afduubnaa shacabka Moqdisho ayada oo inta badan lala wareegay hubkii, malaysiyaadkii iyo aagagii ay ka talin jireen, waxayna u qayb sameen kuwo u firxaday magaalooyinka Jawhar, Baydhabo iyo meelo kale iyo qaar kale oo haatan  ku xayiran aag kooban oo ka tirsan magaalada Moqdisho.waxaa dacallada  muqdisho ka babanayo calanka midowga maxkamadaha Islaamiga ah.haddaba waxa is-badalkan weyn laga qaadan karaa duruus muhiim ah iyo cashiro taariikhi ah oo ay ka mid yihiin:

1. awooda uu yeelan karo kacdoonka shacab ka soo daalay cadaab iyo caddibaad muddo sanadyaala ah iyo sida uu u wiiqi karo awooda xoogaga dhiig-miiratada ah ee hortaagan, waxana isbadalkani laga fahmi karaa farqiga u dhaxeeyo kacdoomada ku salaysan aragtiyada iyo qadiyada diiniga ah iyo kuwa ku dhisan siyaasada iyo damacyada maadiga ah, is-badalkani waxuu ku biirayaa qoraalada Cilmiga Bulshada, gaar ahaan daraasaad-ka lagu lafa-guro isbadalada aduunka iyo sababaha keeno ( World transformation and its root causes), waxuna ka digayaa in aan la dhayalsan dhaqdhaqaaqyada iyo gacdoonada shacabeed asaga oo muujinayo sida ay kacdoomadaasi u abuuri karaan isbadallo lama filaan ah muddo yar gudaheed.
2. waxa kale oo isbadalkani laga qaadan karaa in ay Soomaalidu hub-kadhigis isku samayn karto ayada dhexdeeda. Haddii kooxo Soomaaliyeed oo iskood isu abaabulay ay muddo todobaadya ah ku jabiyeen hoogaamiyo kooxeedyadii ugu dhibka iyo awooda badnaa dalka Soomaaliya waxay taasi ifinaysaa in Soomaalida hubka laga dhigi karo haddii la adeegsado ciidamo Soomaaliyeed oo leh tiro iyo tayo aad u xoogan, waxayna arrintani fursad siinaysaa DFKMG ah ee Soomaaliya ayada oo sidoo kalana miiska soo saarayso fikrada ah in laga fursan karo adeegsiga ciidamo shisheeye in kaste oo ay arrintani qaadan karto waqti aad u dheer.

Sidee buu  ku waari karaa isbadalka Moqdisho maxayse yihiin caqabadaha horyaallo midawga maxkamadaha? 

Guusha mustaqbalka iyo waaritaanka isbadalka Moqdisho waxuu ku xiranyahay hadba sida uu midawga maxkamaduhu u wajaho caqabadaha horyaalo, caqabadahaas oo isugu jiro kuwa ka dhextaagan gudaha maxkamadaha, kuwo ka imaan karo qaybaha kale ee Soomaaliyeed iyo qaybta seddexaad oo ka imaan karayo dalal shisheeye, waxana caqabadahaas cul-culus ka mid ah:

1. qaybo ka mid ah saraakiisha iyo malaysiyaadka maxkamadaha oo aan intooda badan u bislayn ku dhaqan-ka shareecada Islaamka, sababtu waxay tahay inta badan xoogaga maxaakimtu waxay ka kala yimaadeen seddex dhinac: kuwo ku yimid kacdoonka dadweynaha markii ay sare u kacday xammaasada dagaal-ka, kuwo markii horaba ciidamada maxkamadaha kaga mid noqday qaab qabiil iyo qaybta saddexaad oo ah malaysiyaad iyo saraakiil tiro badan oo ka mid ahaa xoogagii isbahaysigii laga adkaaday kuwaas oo si naf lacaari ah ugu biiray midawga maxaakimta..dhammaan malaysiyaadkaasi ma ahan kuwo loo carbiyay u adeega Shareecada Islaam-ka, mana ahan kuwo macluumaad badan kahaysto hadafyada maxaakimta, waxana damiirkooda ku weyn xasuusta qabiil-ka, sadaa darteed waxaa isbadal kale ku abuuri karo dhacdo ama dareen yar oo horseedi karo khilaafaad soo kala dhexgalo malaysiyaad-ka saldhiga u ah awooda maxaakimta sida dabciga u ahayd isbahaysiyadii had iyo jeer looga dhawaaqi jiray magaalada Muqdisho.

B. Inta badan wadaadada hogaanka u hayo midawga maxaakimta waxay ka tirsanyihiin mid ka mid ah ururada diiniga ah ee ka jiro dalka Soomaaliya, wuxuna urukani caan ku yahay gacan fudayd iyo go’aamo aan laga fiirsan, waana sababta keentay waji-gabax iyo guul darrooyinka ba’an oo uu  ururkaasi kala kulmay qaybo badan oo ka tirsan dalka Soomaaliya halkaas oo uu markii hore ku yeeshay saamayn ballaaran. Waxaa suurta gal ah in ay madaxda maxaakimtu ku tillaaba qaado go’aamo gurracan kuwaas oo shaki ku abuurayo shacab tira badan oo haatan taageersan midowga maxkamadaha.

3. In kaste oo uu dagaalka Moqdisho huwanyahay qadiyad diimeed hadana waxaa jiro shacab aad u badan oo aaminsan in uusan marnaba dagaalkani ka marnayn qursho qabiil, sidaa darteed waxaa midawga maxkamadaha hortaalo in uu shacabka Muqdisho u isticmaalo hannaan ku dhisan: cadaalad, midnimo, dabacsanaan iyo wadaaga talalada iyo maamulka Moqdisho,waxana maxaakimta looga fadhiyaa in ay iska fogeeyaan falalkii gurracnaa ee lagu yaqiinay hoogaamiyo xoodyadii Muqdisho iyo in  ay Shacabka Muqdisho u muujiyaan in Xamar isaga loo xoreeyay.

4. Ismaan-dhaaf iyo khilaaf soo kala dhex galo DFKMG ah iyo midawga maxaakimta ayaa ah mid ka mid ah caqabadaha ugu waaweyn ee minjo xaabin karo guusha maxaakimta, wuxuna sababi karaa iska horimaadyo hubaysan, hardan cusub iyo qalalaaso siyaasadeed oo xaalada ka dhigo KUD KA GUUR OO QANJO U GUUR, sidaa darteed waxaa looga fadhiyaa midawga maxkamadaha in oo suu dhaweeyo wadaxaajoodyada uu ku dhawaaqay Ra’iisul wasaare Geedi iyo madaxda kale ee DFKMG ah, arrintaasi waxay horseedi kartaa calaaqaad xoogan oo dhex maro labada dhinac, waxayna kaalin muhiim ah ka galaysaa dib-uheshiisiinta Soomaaliya, ayada oo sidoo kale horseedi karto in ay DFKMG ah u ruqaansato magaalada Moqdisho iyo in uu Muqdisho ka hergalo xukun dawladeed oo meesha ka saaro jawigii colaadeed ee mudada 15 sana ah hareeyay xarunta Soomaaliya, waxana sidoo kale meesha ka baxayo shir qoolada ay maleegayaan wadamada shisheeye ee aaminsan in ay kooxo argagixisa ah la wareegeen magaalada Moqdishoeen.

Si kastaba ha ahaatee, in kaste oo aan si cad loo carra baabi karin waxa uu mustaqbalku u soo sido midawga Maxaakimta ee la wareegay caasimada Soomaaliya ayaa hadana waxay guusha iyo guul-darrada maxaakimtaasi ku xirantahay hadba sida ay ula tacaalaan umuuraha xasaasiga ah ee aanu soo xusnay, sidaa darteed waxaa maxaakimta la gudboon in ay ka faa’iidaystaan fursada muhiimka ah ee uga bannaan dib-uheshiisiinta Soomaaliya iyo in ay ka dhabeeyaan wacadkii ay lagaleen shacabka Muqdisho ayaga oo ka soo dhalaalayo masuuliyadda ay farayso qaddiyada diimeed ee ay huwanyihiin. 

Axmed Maxamed Caafi,
saxafi madax bannaan,
Gedo, Garbahaarrey,
caarif114@hotmail.com 

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

 Faafin: SomaliTalk.com | June 8, 2006

Maxkamadaha Islaamiga: Fari kama Qodna Faanoole..

C/risaaq Xaaji Xuseen Is kama hadlin!!