|
Dhowr Waxyaalood ood kaga Taxadari kartid in Aqoonsigaaga la xado
January 30, 2005
Mahad dhamaanteed
Allaa leh, nabadgalyo & naxariis nabi Muxamed (scw) dushiisa ha ahaato.
Qoraalkii hore waxaan ku soo qaadanay siyaabaha & meelaha laga xadi karo
aqoonsigaaga iyo dhibta kaaga imaan kara hadii sharcigaaga si xun loo
adeegsado. Qoraalkaan waxaan tilmaamayaa dhowr waxyaalood oo aad isaga
ilaalin kartid in aqoonsigaaga la xado oo magacaaga wanaagsan loo badalo mid
dambiile ah adigoon war u heyn. Waxaa muhiim ah in qof walba ka taxadaro
arrintan, maadaam ay sahlan tahay in akhbaartaada la helo. Waxaa mudan in
la sheego inaysan macquul aheyn in gabi ahaanba aad is ilaalisid ama qarisid
magacaaga iyo aqoonsigaaga adigoo taxader ula jeeda. Dhowrkaan waxyaalood
waa ka hor tag iyo inaad yareysid fursada loo heli karo in aqoonsigaaga la
xado.
1. Ilaali Social Security Number-kaaga
Social Security Number – waa nambar adiga kuu gaar ah oo lagugu aqoonsado.
Noloshaada ayaaba ku xiran mararka qaarkood. Meel walba oo aad dan ka
yeelatid ayaa waxaa dhici karta in lagu weydiiyo nambarkaas hadii aadan
sheegina inaan wax laguu qaban. Kaarka Social Security-ga guriga uga tag si
uusan kaaga dhumin oon cid kale u helin. Sidoo kale, waraaqaha nambarkaas
ku qoran yahay ayagana ilaali. Nambarkaas waa aqoonsigaaga ugu muhiimsan
waligiisna wuu ku daba soconayaa marka waxaa fiican inaad ilaashatid. Ha
siinin cid walba oo ku weydiisa social securty-gaaga ilaa aad ogaatid
dantooda iyo sababta ay u rabaan ma ahee.
2.
Jeex-jeex akhbaartaada
Waraaqaha credit card-yadaada, bangi statement-gaaga, rasiiydada iyo
waraaqaha kale ee akhbaartaada ku qoran yihiin jeex-jeex. Ha ku darin
qashinka ilaa aad "shred" ku suubisid yaci gabalgabal u jarjar si aan loo
akhrisan akhbaartaas. Ogow inay macquul tahay in qashinka aad tuurtay la
faagan karo si loo helo akhbaartaas.
3.
Dalbo Credit Report-gaaga
Credit Report waa warbixin ku saabsan nafsadaada; bangiyada kuu furan,
credit card-yada aad leedahay ama aad horey u lahaan jirtay, biilasha aad
bixisid, deemaha lagugu leeyahay, shirkadaha aad mucaamalaadka la leedahay
ama hadda ka hor mucaamalaad la yeelatay. Tusaale ahaan, hadii aad bangi
furatay ama credit card dalbatay, akhbaartaas waxay galeysaa warbixinta
credit report-gaaga ilaa dhowr sano xataa hadii aad xirtid akoonkaas.
Warbixinta credit report-ga waxaa kaloo la socda dhibco (score) lagu
qiimeynayo sharaftaada iyo inaad aamin gashid. Laga yaabo inaad maqashay
hebel credit-kaa ka gubtay.
Warbixintaan
aad ayey muhiim u tahay oo shirkad walba ayaa fiirisa dhibcahaaga kuna
qiimeysa sharaftaada inta aysan shaqo kuu qaban ama kusiin credit card.
Waxaa laga yaabaa inaad maqashay qof leh telefan wey ii diideen inay
isiiyaan maxaa yeelay credit ma lihi oo hebel ayaa magaciisa iigu soo furay.
Tani micnaheeda ma ah in qofkaas uusan sharaf lahey laakiin waxaa dhici kara
dhowr waxyaalood in loogu diiday. Laga yaabo in credit report-giisa ayasan
gaarsiisneen dhibco sare oo qofka aan lagu aamini karin inuu biilka
telefanka bixiyo lana weydiiyo inuu dhigo lacag dabaaji ah. Waxaa kaloo
dhici kara inuusan (credit report) warbixinba laheyn maadaama uusan bangi
ama credit card hore u yeelan. Dadka Soomaaliyeed tan dambe ayey u badan
tahay inay ku dhacdo.
Marka
waxbixinta credit report-ga waa muhiim waxaana fiican ugu yaraan inaad hal
mar sanad walba dalbatid si aad u ogaatid akhbaarta waxbixintaada. Hadey
jiraan wax cusub oo ku saa’iiday sida akoon cusub oo magacaaga lagu furay,
waxaa ka heleysaa warbixintaas. Congress-ka mareykanka ayaa dhowaan
saxiixay sharci u ogolaanaya in dadka credit report-gooda ay lacag la'aan ku
helaan hal mar sanad walba. Hadii aad rabti inaad warbixintaada eegto
lixdii bilood ama afartii bilood mar, waxay noqoneysaa inaad bixisid lacag.
Gobolka aad degan tahay ayey ku xiran tahay laakiin badanaa kama badna dhowr
dollar. Credit Report-yada waxaa laga dalbadaa sadex agency oo kala ah
Equifax, Experian, iyo TransUnion.
Credit Report bilaash ah ka dalbo halkan:
Free Annual Credit Report (annualcreditreport.com) ama wac
1877-322-8228. Maadaam uu sharciga kuu ogol yahay inaad credit report
bilaash ah heshid sanad walba hal mar, waxaad suubin kartaa labo siyaabood.
Agency walba waxaad ka dalban kartaa warbixinta ay kaa hayaa hal mar, laga
yaabo inay isku mid noqdaan balse badanaa wey kala duwan yihiin, ka dibna
waad isu barbar dhigi kartaa markaad ka wada heshid. Hadii kale, afar
biloodba mar ayaad agency ka codsan kartaa warbixintaada sidaasna waxaad ku
heleysaa sadex report afar jeer sanadkii. Agency walba waxaad ka helaysaa
hal report oo bilaash ah sanadkii hal mar, wixii intaas ka badan waa lacag.
Waayadaan dambe waxaa
credit report-yada fiiriya shirkadaha caymiska gawaarida galiya si ay u
ogaadaan dhibcaha qofka ay gaariga caymiska u galinayaan. Waxaa dhici karta
inay kugu qaaliyeeyaan hadii dhibcahaaga hooseeyaan ama ogaadaan inaad
biilasha la daahi jirtay. Markaad guri kireysaneysidna shirkada guriyahay
wey oo baarayaana warbixinta credit report-gaaga si ay u ogaadaan
kalsoonidaada iyo aaminaantaada.
Agecy-yada halkan kala xiriir:
Equifax
Experian
TranUnion
4.
Credit Card vs Debit Card
 Credit Card -
Waxaan u maleynayaa in dadka badankiis ay yaqaanaan ayna leeyihiin Credit
Card. Markaad credit card wax ku gadatid, lacagta aad wax ku gadaneysid
waxay ka imaneysaa bangiga kaarka ku siiyey, ka dibna bangiga wuxuu kuu soo
dirayaa biil ah lacagtii aad wax ku gadatay. Waa inaad biilkaas ku bixisid
mudadii laguugu tala galay hadii kale ribo ayaa ku fuuleysa. Ribada lagu
saaranayo intay tahay waxay ku xiran tahay bangiga credit cardka ku siiyey
iyo heshiiska aad saxiixday. Credit Card-kaaga kuma xirna akoonka
bangigaaga caadiga ah. Hadii lagaa xado credit cardka ama nambarka la xado
oo wax lagu gato adigoon ogeyn, lacagtaas waxay ka baxday bangiga kaarka ku
siiyey laakiin adigaa magacaaga lagu qaatay oo mas'uul ka ah, biilna laguu
soo dirayaa. Sharciga u qoran credit kaaryada waa inaad war galisid in
lagaa xaday kaarka oo wax aadan ogeyn lagu gatay, bangiga wuxuu kuu raacan
karaa $50 kaliya (badanaa hadey cadaato inaadan adiga isticmaalin wey
cafiyaan) Waxaa shardi ah inaad ogeysiisid bangiga labo bilood gudahood.
Credit cardka hadii lagaa xado oo lacag gaareysa kumanaan wax lagu gato,
adiga waxaad mas'uul ka tahay $50 dollar kaliya iyo inaad lixdan casho
gudahood bangiga war gelisid. Ayaaga doonanaya oo soo helaaya cidda
tuugnimada suubisay.
Debit Card -
Waa kaarka u eg credit cardka ee bangiyada bixiyaan. Waa Check Card wata
calaamada shirkadaha bixiya credit cardyada (Visa or Master Card logo).
Credit Card ahaan ayaa loo isticmaali karaa balse ma ah credit card. Waa
loogu waci karaa credit card inta badan credit card ma ah ee waa Credit Card
loo isticmaali karo sida check booga. Dadka qaar ayaa u yaqaan "Fake Credit
Card" credit card been ah. Markaad kaarkaan wax ku gadatid lacagta aad
isticaaleysid waxay ka imaaneysaa banigaaga adiga aad leedahay. Biil dambe
iyo ribo ka baqi meysid oo lacagta akoonkaaga ayaa lagala baxay daqiiqada
aad wax gadatay. Laakiin dhibta jirta ayaa ah, hadii kaarkaan lagaa xado
ama nambarkiisa la isticmaalo, lacagtaas waxaa laga xaday akoonkaaga.
Bangiga hadaad u dacwootid, baaris ayuu suubinayaa inta uu baarista wadona
adigey lacagta kaa maqan tahay. Hadii dambiga la xalin waayo, adigaa meesha
wax ku la' oo lacagtaadii ayaa maqan. Bangiga waxna kuuma celinaayo.
Sharcigii $50 ahaa kuma qabanaayo maxaa yeelay waa Debit Card ma aha credit
card. Waxaan u maleynayaa waad garatay farqiga u dhexeeya Credit Card iyo
Debit Card. Midna akoonka shirkada ayuu ku xiran tahay debit cardkana
akoonkaaga ayuu ku lifaaqan yahay.
Waxaa la tilmaamaa inay fiican tahay inaad isticmaashid credit card hadii
aad alaab badan aad gadaneysid ama meel ka dalbaneysid siiba Internetka.
Hadii aad alaab dalbatid oo aad isticmaashid credit card, hadeysan alaabtaas
ku soo gaarin ama aadan ku qancin, waad celin kartaa. Bangiga credit cardka
ku siiyey ayaad ogeysiineysaa biilka markuu yimaadona waad diideysaa. Hadii
aad Debit Card isticmaashid, isla daqiiqada aad wax gadatay ayey lacagta
akoonkaaga lagala baxeen. Hadii uu dhib gadaal ka yimaado, waxaad la
mucaamalooneysaa shirkadii waxa kaa gaday. Hadii aad ay kaa diidaan inaad
celisid, bangiga wax kuuma qaban karo.
Waxaa laga maarmaan ah inaan wax ka iraahdo Islaamka wuxuu ka qabo
isticmaalka credit cardyada iyo ribada. Ribada waa xaraan aan diinteena ku
banaaneyn. Qofkii ribada isticmaala Ilaahey ayuu dagaal kula jiraa sida
diinta ay inoo tilmaantay. Qoraalka dambe ayaa ku soo qaadanayaa culumada
waxay ka yiraahdeen isticmaalka credit cardyada iyo macaamiishooda.
5. Hubi in statement-ga bangiga & credit cardka uu saxan yahaya
Bil walba iska hubi in ay
saxan yihiin akhbaarta ku qoran waraaqaha bank statement-ga iyo credit card-yada.
Hadii aad ku aragtid wax khalda ama is daba maris ah ama macaamil-ganacsi oo
aadan ogeyn, bangiga la xiriir oo ka dacwoow.
6. La soco sanduuqa boostadaada
Hadii sanduuqa boostadaada uu yahay mid furan oo aan xirneyn waxaa fiican
inaad la socotid waraaqaha kuu yimaada inay dhan yihiin iyo inay kala dhiman
yihiin. Waxaa dhacda in waraaqaha bangiyada ka yimaada oo ay ka mid yihiin
credit cardyada, lagala baxo sanduuga boostada ka dibna la isticmaalo ayadoo
qofkii loo diray uusan u war heyn. Hadii aad ka shakido waraaqaha kuu
yimaada la xiriir meelaha aad waraaqaha ka sugeysay oo hubi inay soo direen.
Sidoo kale markaad waraaqo direysid ha ka dirin gurigaaga sanduuqaas iska
furan ee boostada ka dir. Hadii ay dhacdo inaad safar aadaysid oo mudo
dheer aad maqnaaneysid aadna weydo cid aamin ah oo boostada kuu sii furta,
la xiriir boostada dariskaaga ah kana codso inay kuu sii hayaan wixii
waraaqo ah oo kuu yimaada.
7.
Hadii guriga lagaa soo woco.......
Hadii email ama telefan
lagugu weydiiyo akhbaartaada ha bixin. Ka shaki haduu qof guriga kaa soo
woco asagoo ku weydiinaaya akhbaartaada, magacaaga, taariikhdaa dhalatay,
iyo social security-gaaga am cinwaankaaga. Ha siin akhbaartaas maadaama
aadan garan karin qofkaas wuxuu yahay. Laga yaabo in qofkaas uu ka socdo
shirkad jirta oo xiriir idinka dhexeeyaan balse ceeb ma aha inaad tiraahdid
isku key sheeg, magaciisa iyo telefankiisa ka qaado, ka dibna adiga la
xiriir waa haduu saxan yahay magaca iyo telefanka uu ku siiyey, laakiin
akhbaartaada si fudud ha u dhiibin.
8. Telefankaaga ka diiwaan gali Do Not Call List
Waligaa miyey ku soo
waceen kuwa wax xayeysiiya? Adigoo hurda habeen saqda dhexe, ama waqti qado
ay tahay ama adigoo dibadda la hadlaya? Inteena badan wey nagu dhacday
arrintaan ayaan filayaa. Waxaa taas ka daran oo aan la yaabay in wadanka
Hindiya la iga soo wacay oo qof aan fahmi waayey luuqadiisa oo rabo inuu wax
iga gado! Waxaan ku iri hurdo ayaad iga jaftay, telefankeyga mar dambe ha
soo wicin oo liiska iga saar, waana isa saaray. Maalintaas maalintii xigtay
ayaan iska diiwaan galiyey liiska loo yaqaan
Do Not Call List oo
sharci ka dhigaya inaan gurigaaga la soo wici si wax lagaaga gado. Hadaad
rabtid diiwaanka is gali si aysan kuugu badan telefanada doonaya inay wax
kaa gadaan.
9.
Meel dhigo nambarada kaararka bangiyada
Meel gooni ah ku qoro
kaararka bangiyada iyo telefanadooda si haday dhumaan ama la xado kuugu
sahlanaato inaad bangiga war galisid. Nambaradaas ha ku xifdin
computerkaaga hadii uu ku xiran yahay Internetka ama meel ay dadka kale arki
karaan.
Hadaad dhib la
kulantid
Hadii aad u maleysid in
sharcigaaga si tuugaysi ah loo isticmaalay, la xiriir sadexda agecy ee
credit report-gaaga hayaa ee kor ku qoran. Dacwo ka suubi xafiiska booliska.
La xiriir bangiyadaada iyo shirkadaha credit card-yadaada una sheeg in
sharcigaaga si xatooyo ah loo isticmaalay. Ka dalbo inaysan wax macaamiil
ganacsi suubin la hadal la'aantaada. Warqad u qor ama la xiriir sadexda
agency ee credit report-ga kana codso inay Alert galiyaan file-kaaga si
hadii uu qof isku dayo inuu magacaaga isticmaalo bangiyada loola xiriiro
booliiskana loo war galiyo. Sidoo kale, qareen la xiriir hadey macquul kuu
tahay.
Intaas ayaan kusoo
gaabinayaa. Xadidda aqoonsiga waa arrin dhib badan waana in laga taxaradaa.
Xiriirka hoose ka daawo haweeney laga xaday aqoonsigeeda.
CSB Early News: Haweeney laga xaday aqoonsigeeda
Wixii talo iyo
tusaale ah ama khalad saxitaan iigu dhaaf emailka sare.
Qore: Cali
Daray
alidaray@yahoo.com
alidaray@gmail.com
LINK:
www.Somalitalk.com/daray
Faafin:
SomaliTalk.com | Jan 30, 2005
 HTML
ku baro AfSoomaali... GUJI....
Kulaabo bogga www.SomaliTalk.com
| 
Daabaco
Boggan | Print
