GURI BA'AY (WAR-BIXIN SAWIR BUUXA KA BIXINAYSA HADIMADA QOYSKA
QURBA-JOOGGA)
Daryeel kama dhex muuqdo oo meel waliba way dal-dalooshaa. Waa wada
qabyo iyo baylah. Dhankii aad ka eegtaba waxa maanka iyo dareenkaaga gudaha
mud-mudaya mudacyo af-dhuuban. Docdii aad u kacdana waxa kaa soo celinaya
mindiyo afaysan oo xiiraya, cabsi ayaad dareemaysaa oo sanqadh-tirashada
ayaad door-bidaysaa, waana meel uu muqdi simay oo aan lahayn iftiin lagu soo
hirto iyo wax kale oo la weheshado midkoodna. Jacaylkii iyo isku qanacsanaan
oo dhami daaqadda ayay ka baxeen. Weji dadab quus ah iyo dibno qaniin fool-goosi
ah ayaa isku soo mutuxan oo beddeley isku soo hilowgii iyo isu soo riyaaqii
laga dhex quuddarrayn lahaa aabbaha iyo hooyada qoysas badan oo ka mid ah
soomaalida u soo barakacday ee ku nool dalalka shisheeye ee Yurub, Amerika,
Canada iyo Austreliya. Sida soomaali badan ay u khiyaamaynayaan nafahooda
iyo lafaha ubadkooda, ayaanad mooddaa in uu sidaasi oo kale uga hiilinayo,
ugana horjeedo hab-nololeedkan kakan ee xiimaya ee ay soomaalidu ku soo
dhex dhaceenna.
CARTAN
Cartan waa aabbe ka soo barakacay dhulka xoolo daaqeenka ah ee ay soomaalidu
degto markii ay dirirta sokeeye soomaaliya ka qarxatay. Dal-ku-gal ama fiise
ayaa waddanka Ingriiska uga soo baxay. Magaala madaxda dalkaasi Itoobiya ee
Addis-ababa oo ahayd magaaladii ugu horraysey ee uu salka dhigo intii uu
noolaa, ayaa waxa uu ku ahaa habeen-dhax. Dhowr bilood ka dibna waxa uu ka
soo degey magaalada isku murugsan ee adag ee London. Kelidii Cartan ma ahayn
oo waxa la socdey oo safarkaas dheer la soo galay dhowr carruur ah iyo
hooyadood oo uu ka soo dhuyaaliyey (kudaal ahaan) halkii ay xoolaha ku
dhaqan jireen.
Haddaba waxa uu haatan Cartan muddo tobaneeyo sannadood ah ku nool yahay oo
carruur kalena uguba dhalatay Magaalada London. Ilaa muddadaa Abbaahaasi (Cartan)
wuu is la’ yahay oo wuu is-doon doonayaa, welina isma uu helin oo wuu is-waayey.
Isaga iyo afadiisii ayaa isla il-daran. Way is af garan la’ yihiin oo xitaa
af-soomaaligii iskuma fahmayaan. Marka uu midkood geel u heeso, ayaa kooda
kalena gorayo u heesayaa. Turjumaan ma haystaan, luqad kalena kuma hadli
karaan oo xitaa farta Ingriisida ma kicin karaan, kuma hadli karaan oo weli
lama aanay qabsan. Is-faham la’aantaas labadaasi waalid ka dhex aloosani
waxa ay ku butaacdey oo hafinaysaa degaanka ubadkooda ay ula soo hayaameen
dibadahan shishe iyo Yurub.
Guriga qoyskaasi ayaa waxa uu u muuqdaa goob ay dirir sokeeye ka oogan
tahay, waxana hirdan iyo dagaal uu ku dhex marayaa saddex ciidan oo uu midba
kooda kale ka horjeedo, iskana caabiyayo. Marba laba xoog ayaa foodda isku
daraya, mararka qaarkoodna saddexduba way isla jiidhayaan oo way isku dhex
duqaynayaan. Odayga qoyska oo Cartan ahi waa Atoore had iyo goor
fadhi-ku-dirir ah. Markasta waxa afkiisa ka soo horraysa Dalqadda oo waxa uu
xaaskiisa ku halgaadaa Waan ku furay. Dhowr goor ayuu si dhayalsi ah
afadiisa u dalaaqay oo uu guriga uga baxay. Laba iyo saddex goorba way ka
badan tahay inta goor ee uu afkiisa kaga tiraabay dalaaqda xaasku. Haddana
waxa uu u haystaa in haweeneydaasi ay weli xaas u sii tahay. Sida uu
dalaagu ama furrinku uu agtiisa uga fudud yahay, ayay rajactuna ama soo
celintuna ay ugu sahlan tahay; sida uu dalaaqu afkiisa uga soo horreeyo ayaa
dibnihiisana ereyga xumi saaran yahay; sidaas ay xumaantu uga soo horrayso,
ayaa gacantiisa halgaaddu ay uga soo horraysaa. Waxaas oo xumaan ah ayaana
shiiqinaysa intii wanaagsanayd ee uu yeelan lahaa.
CAMBARO
Ma qaro iyo baaxad yara dhibaatooyinka iyo aafooyinka ku yuurursaday ee
dul-qawdhiidha ee gabagabaynaya hannaanka qaab-dhismeedkii qoyska
soomaalida ee qurbuhu. Cambaro waa haweenay aan iyada lafteedu xasarad
yarayn. Iyada, odaygeeda iyo ubadkooduba waxa ay Ingriiska ku soo galeen
dariiq la mid ah kii qoyska reer Cartan ay ku yimaaddeen, haseyeeshee waxa
ay labada qoys ku kala duwan yihiin halka Reer Cartan ay xoola raacatada
reer guuraaga ah ka ahaayeen intii aanay soo gelin Yurub, qoyskan kale waxa
uu isagu ahaa magaalo-galeen amaba reer magaal benderka ku dhaqnaa. Labada
qoysba waxa ay ku asqoobayaan dawaar-nololeedka xiimaya ee kakan ee ay yurub
ugu yimaaddeen!
Cambaro waxa ay durbadiiba la dhacaysaa oo laabta ku qaboojinaysaa markii
loo sheegay ee ay ogaatey in degaankan cusub ay dumarku awood dheeraad ah ku
leeyihiin, raggana sidii ay doonaan ay haweenku ka yeeli karaan. Marka uu
Cambaro odaygeedu il-gurracan ku eegaba waxa ay iyana ku eegtaa sagaal
indhood oo ka sii gurracan. Marka uu hadalku sii batana waxa ay taabataa
lambarka xasaasiyadda ee saddexda sagaalaad ka kooban (NO:999). Dhowr jeer
ayay Cambaro xilli wax-saareen ah oo cawo-daran ah ninkeeda guriga dibadda
ay dhigaysaa, dharkiisana ay bac madow ugu guraysaa oo albaabka u dhigaysaa,
waxana aakhiritaankii lagu kala xasilayaa in la kala noolaado, lana kala
degganaado.
Haddaba waxa isku soo baxsanaya Cambaro iyo ubadkii qoyskeeda, odaygiina
suuqa ayuu iska gelayaa oo waxa uu iska dhiibayaa meel kale, waxana iska
nasinaya oo isu beddelaya murqaanka merfishyada qaadka iyo walaaca iyo
walbahaarka dibad-yaalnimadiisa. Cambaro iyadu waxa ay raacdaa adduunyada,
waxanay aad isugu mashquulisaa oo wax kasta oo kaleba ka hormarisaa ururinta
giniyaadka Isterliiniga ah. Waxa ay Cambaro ku jirtaa Hag-bad madaxaa ha-ku-furto
ah oo aan dhammaad lahayn inta ay dhimanayso. kalkeeda waxa ay qaadataa
kuusas Giniyaad ah. Dusheeda waxba ugama quudho, guriga iyo ubadkeedana kama
daryeesho oo inta ay doorkeeda soo qaadataba dhammaanteed dibadda ayay u
dhoofisaa ama u xawishaa oo badda ayay ka tallaabisaa. Waxa afka u kala
haysa oo waddankii looga dhisayaa daar casri ah oo ku kacaysa ilaa 50.000
US$!
Dhinaca kale Cambaro uma kala abtiriso dharka qaboobaha iyo kan xilliga
kulaylaha ee ubadkeeda, waayo uma hayso lacag ay dhowrkii biloodba mar ay
dhar soo geliso, waayo waxa laga sugayaa hag-baddii oo aan jixin-jixin
lahayn, waxa soo galaana uma qaybsamaan quudinta maalinlaha ah ee xubnaha
qoyska iyo Hag.baddaas oo iyadu ah ta wax kasta mudnaanta ka leh. Carruurta
waxa ka muuqda dayac iyo dar-xumo, arrad iyo nafaqo la’aan iwm. Cambaro
waxa ay taas ku eedaysaa qaboobaha iyo ubadka oo aan xilliga kulaylaha soo
hadh gelin oo dibadda meeraysta.
HAMUUNTA UBADKA
Carruur badan oo ka mid ah ubadka ay soomaalida qurba-joogga ahi dibadaha ay
ku hayaan, ayaa waxa ay dugsiyada waxbarashada kala soo rawaxaan cadho iyo
umal ballaadhan, suuqa ayaana ubadkaasi ku dhaliya muhasho iyo hamuun xoog
leh oo ka soo jeedi kara rabitaanka dareenkooda gudaha. Waxa ay carruurta
soomaalidu arkayaan ubadka kale ee ay isku fasalka ama filkaba yihiin oo ka
dhar wanaagsan oo hadba loo soo lebbiso noocii u dambeeyey. Waddamadan Yurub
dadkuba waa iska ‘Mode’-raac, carruurtuna waabay ka sii xag jirtaa oo bil
kasta waxa suuqa la soo geliyaa buc-shirad u jihaysan ubadka oo dookhooda
lagu iib-gelinayo.
Run-ahaantii carruurta soomaalida laguma dhererin karo suuqaasi xaamiga ah
ee dookh-raaca ah, waxase ubadka wax u noqon lahaa oo macne u samayn lahaa
haddii sannadkiiba laba jeer dookhooda la ciyaarsiiyo, loona iibiyo waxa uu
qalbigoodu la jiro ee caadiga ah, waayo waxa ay suuqa ku arkayaan wax badan
oo ay quluubtoodu soo jiidanayso, una baahan yihiin, sida dharkii
dhallinyarada ee xarragada iyo casriga, hu’gii dhaxanta, kii kulaylaha,
dharkii xilliga roobabowga iyo kii xilliga diiraamaadka qaboobe-xigeenka ah,
dharkii ciyaaraha iyo caalamkii carruurta oo dhan.
Cambaro waxa ay isla liitaan ubadkii ay haysey. Arrintan ku saabsan dookha
carruurta iyo muhashadooda suuqa, ayaa dhibaato weyn ku haysa oo aanay
akhriyi karaynin, waayo cambaro il-qudha ayay sideedaba wax ku aragtaa,
waana hag-baddii daa’imiska ahayd. Dhowr jeer ayaa bilayska xaafaddu uu
Cambaro gurigeeda ku soo booqday, waxana looga soo dacwoodey ubadkeeda oo
lagu eedaynayo in ay dukaamada xaafadda ama suuqa kaleba ay wax ka
qaad-qaadeen amaba ay wax ka xadeen. Cambaro aad ayay uga xumaataa arrintaas,
waxanay carruurta kula haddaa wal-days iyo canaan weji-ka-fiiqis ah. Ma
awoodi karto in ay garato sababta ay ubadkeedu u tuugaysanayaan, waxanay ku
qanacsan tahay in aanay gaajo kelliftaa jirin oo ay guriga u yaalliin wax ay
cunaan. Waxase Cambaro ka maqan in gaajada carruurtu aanay ku koobnayn
baahida iyo damqashada caloosha oo qudha.
Xaqiiqadiina waalidiin badan oo soomaalida qurba-joogga ka mid ahi ma
dhaaddana, kumana baraarugsana xidhiidhka adag ee ka dhaxayn kara alaabta
dhal-dhalaalka badan ee indha-sarcaadka leh ee suuqa wadhan iyo hamuunta
carruurta iyo dhallinyarada ku indha-dillaacsanaysa caalamkan dookh-raaca
ah. Waxa waalidiin badan ka maqan baahida loo qabo in yareeyo hamuuntaas iyo
muhashada laab-qaadi karta da’yarta soomaalida ee qurba-joogeenna maanta.
Waalidiinta soomaalida qurba-joogga ah waxa la gudboon in ay dib u eegaan
qaab-nololeedkooda qurbaha oo haatan u muuqda mid ragaadsan oo curyaan ah,
oof-wareenna uu ku yuurursaday.
Waxa qumman oo lagama maarmaan ah in la hagaajiyo xidhiidhka xubnaha qoyska,
gaar ahaan sokeeyenimada aabbaha iyo hooyada iyo labada waalid iyo ubadkooda.
Waxa kale oo ma-dhaafaan ah in la helo aqoonley ka taageerta waalidiinta la
qabsiga dawaar-nololeedkan xiimaya ee qurbaha iyo Yurub, waxana arrin
biyo-kama-dhibcaan ah u muuqanaysa in la xoojiyo isku xidhnaanta waalidiinta
iyo meelaha dadka soomaalida loogu tala galay in loogu adeego, sida
masaajidyada iyo meeleha kale ee ay ururada soomaalida ee adeegyada bulshada
qaabilsani ay ka hawl galaan, iyada oo la kordhinayo tayada goobahaasi iyo
ta dadka ka adeegayaba. Habkaas iyo wixii kale ee soo raaci kara, ayaa waxa
ay u sii jan-jeedhsanayaan xakamaynta waxyaalaha fududeeya burburka qoyska
qurba-joogga soomaalida iyo tasowga ama lumitaanka ubadkiisa. Baaba’a
gurigana bulshadaa u dhaawacan.
Qalinkii: Maxamed Baashe X. Xasan
mohamedbashe@hotmail.com
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh
qoraaga ku saxiixan
Faafin: SomaliTalk.com | Jan 12, 2005
Booqashadii Culumada ee Xeryaha
Qaxootiyada ee Kenya
iyo Sida loo Gaalaysiiyo Qaxootiga
Soomaaliyeed
xeryaha Ifo, Xagardheer iyo Dhadhaab ayaa
waxaa booqday Sh. Maxamed Idris, Sh. Maxamad Umal, Sh Mohamed Kassim, Sh
Hassan Ashgar iyo...
Warbixintii Sh. Maxamad Idris...
Guji... Bogga
Maqaalada Dadweynaha.. Guji..
Kulaabo bogga www.SomaliTalk.com
|