Hordhac:
Bisha Soon, waa bil uu Eebbe (sw) dhex yeelay fadli aad u weyn. Bisha
Soon waxaa loogu magac daray bishii qur’aanka, taasoo macnaheedu tahay
in qur’aanka la soo dejiyay bil Ramadaan., sida ku cad aayad qur’aan ah.
Waa bil uu Ilaah furo albaabada Jannada, uuna xiro albaabada Naarta. Waa
bil uu Ilaah (sw) ugu magac daray irid ka mid ah albaabada Jannada,
albaabkaasoo ay maalinta qiyaame ka soo geli doonaan dadka sooma. Waa
bil abuura midnimo iyo iskaashi. Haddaba, sidaa darteed asxaabtii
Rasuulka (scw) ee sharafta badnaa waxay ahaayeen kuwii si xiiso iyo
farxad ku jirto ugu qaabila bisha Ramadaanka. Aad ayeey u farxi jireen
markay u dhalato bisha Soon, dhinaca kalena waxay jeclaan jireen inuu
sannadkoo dhammi noqdo bil Ramadaan, si ay uga faa’ideystaan fadliga
Soonka.
Macnaha luqadeed ee Soon:
Ereyga Soon waa erey asal ahaan carabi ah, macnahiisuna waa hadal ka
af-xirasho. Waxaana laga fahmi karaa oraahdii Alle (sw) uu ku lahaa
Maryama Bintu Cimraan (cs): " Waxaad tiraahdaa waxaan Allaha Raxmaanka
ku nadray (sharday) inaan hadalka ka soomo oo cidina lama hadlayo maanta".
Suuradda Maryama aayadda 26. Haddii aan ka eegno macnaha xaqiiqada ay
xanbaarsan tahay waa iyadoo laga af-xirto wax allaale wixii soonka
afuriya/buriya ee ficil iyo oraahba ah.
Qaybaha Soonka:
Soonku wuxuu u qaybsamaa labo qaybood, kuwaasoo kala ah mid faral (waajib)
ah iyo mid Sunno ah. Soonka waajibka ah ayaa wuxuu u sii qaybsamaa ilaa
saddex qaybood, waxayna kala yihiin:
- Soonka bisha Ramadaan
- Soonka kafaaro-gudka
- Soonka sharadka (nadarka).
Xikmadda Soonka:
Lama soo koobi ujeedooyinka iyo xikmadda Soonka ka danbeysa; waxaana
ka mid ah in Illaah amarkiisa loo hogaansamo. In dadka ay dareemaan
gaajada iyo darxumada, si ay u xasuustaan khaaliqooda abuuray, sidoo
kale inuu ugu naxariisto fuqurada. Ujeedooyinka Soonka waxaa ka mid ah,
inuu Illaah dadka simo oo kan taliya iyo kan loo taliyo, maal qabeenka
iyo kan saboolka ay si wadajir u dareemaan gaajada oo ay wada sooman
yihiin. Soonku wuxuu dhaliyaa midnimo iyo sinnaan, is jeceyl iyo is
kaashi, sidoo kale waa cibaado laga doonayo qof kastoo ka mid ah
muslimiinta, isagoo markaana buuxinaya shuruudda Soonka.
Xukunka Soonka:
Soonku waa waajib sida laga fahmi karo kitaabka qur’aank ah iyo
Sunnada Nebiga (scw). Ilaah wuxuu qur’aankiisa ku yiri: "Dadkii Alle
rumeeyayow waxaa la idinku waajibiyay inaad soontaan sidii dadkii idinka
horeeyay loogu waajib yeelayba, waxaadna mudan tihiin inaad dhowrsataan"
(Suradda Al-baqara 183). Wuxuu kaloo Alle yiri: "Bisha Ramadaan waa
bishii la soo dejiyay qur’aanka, isagoo hanuun dadka u ah iyo caddeyn oo
hanuun iyo kala bixin (xaqa iyo baadilka) ah ee ruuxii jooga bisha soon
ha soomo, ruuxiise buka ama musaafir ah waxaa dushiisa saaran maalmo
kale soonkood, Ilaah wuxuu idinla doonayaa fudeyd ee idinlama doonayo
culeys, waana inaad dhammeystirtaan tirada, waynaysaana Ilaah wuxuu
idinka hanuuniyay, waxaadna mudantihiin inaad Ilaah ku shukrisaan" (Suradda
Al-baqara 185).
Dhinaca Sunnada Nebiga (scw), waxaa jira axaadiis fara badan oo
dhammaantood caddeynaya waajibinimada soonka, waxaana ka mid ah xaddiis
Dhalxa Binu Cubeydillah uu yiri, waxaa Rasuulka (scw) weydiiyay nin,
isagoo ku yiri: "Rasuulkii Alloow waxaad ii sheegtaa soonka uu Alle igu
waajib yeelay?." Rasuulka (scw) ayaa wuxuu ku yiri: "waa bisha
Ramadaanka". Wuxuu misna yiri: "ma soon aan bisha Ramadaanka ahayn oo la
igu leeyahay ayaa jira?". Wuxuu yiri: "Maya, aan ka ahayn kaad sunno
ahaan u soonto". Haddaba, halkan waxaan ka fahamnay in soonku yahay
waajib aan dood ka taagnayn waajibnimadiisa, dhinaca kalena waxay
culumada Islaamka isku waafaqsanyihiin in qofkii si ula-kac-ahaan u
diida waajibnimada soonka uu gaaloobayo. Soonku waxaa la waajibiyay
maalin isniin ah, ayna tahay labada bisha Shacbaan sannadkii 2aad ee
hijriga.
Shuruudda Soonka:
Soonku, wuxuu leeyahay shuruudo, oo haddii aanan lala imaanin uu
burayo soonku, waxaana ka mid ah:-
- "Islaamnimo" Qofka Soonka laga doonayo waa inuu Muslim yahay.
- "Miyir qab" Qofka waalan waajib kuma aha soonka.
- "Qaangaar" Ilmo caruur ah lagama doonayo soon ( hase ahaatee way
fiican tahay haddii caruurta lagu tababaro soomidda markay yar yihiin).
- "Awoodid" Soonku waxaa loo banneeyay inay afuraan ciddii aan awood
u lahayn oo ay haysato dhibaato caafimaad iyo arrimo kaleba. Dadkaasi
aan awoodi karin waxaa loo qaybiyaa ilaa saddex qaybood oo kala ah
sida:
- Kuwo loo banneeyay inay afuraan, hase ahaatee laga rabo inay
quudiyaan miskiin.
- Qaar sidoo kale iyagana loo banneeyay inay afuraan, ka dibna ay
soonka qalleeyaan (gudaan), laakiinse aan quudinayn cidna.
- Iyo ugu danbeyntii kuwo ay waajib ku tahay inay afuraan,
dabadeedna ay soonka gudaan.
Qaybta hore waa dadka da’da ah oo aan awoodda u lahayn inay soomaan,
kuwaasi waajib kuma aha inay soomaan oo waxaa loo fasaxay inay afuraan,
laakiin waxaa laga doonayaa inay quudiyaan miskiin (qof baahan) maalin
kasta oo Ramadaanka ka mid ah. "Kuwii Soonku dhibiyay waxay bixin quudin
miskiin" Suuradda Al-baqara 184. Sidoo kale waxaa qabytan soo hoos
galaya qofka xanuunsan ee aan rajada laga qabin inuu bogsado. Waxaa
kaloo ku jira hooyada uurka leh iyo tan ilmaha nuujinaysa, waa haddii ay
ula baqdo nafteeda iyo tan cunuga inay quudaantaasi la timaaddo oo ay
afurto.
Qaybta labaad oo ah kuwa loo baneeyay inay afuraan, isla markaana
markii ay awood u helaanna soonkii soo gudaan oo qalleeyaan, waxaa ka
mid ah qofka xanuunsan ee rajeynaya inuu bogsoodo, qofka safarka ku jiro
ee aan deganayn. Illaah kor ahaayee wuxuu yiri " Qofkii idinka mid ahi
oo xanuunsan, ama safar ku jira waxaa korkiisa ah inuu soomo maalmo
soonkood" Suuradda Al-baqara. Qaybta ugu danbeysa ee ay waajib ku tahay
inay afuraan, isla markaana ay soonka dib u gudaan waa:- Haweeney inta
ay ku jirta wakhtiga caadada iyo kan dhalmada, waa Xaaraan in ay
xilligaas soonto, waxaana laga doonayaa in ay soonto marka ay daahirto.
Tiirarka Soonka:
Soonku wuxuu leeyahay labo tiirar oo asaas u ah Soonka, kuwaasoo loo
baahan yahay inuu qofka soomani la yimaado, waxayna kala yihiin:- 1)
Af-xirasho laga af-xirto cabidda iyo cuntada laga bilaabo goorta ay
qoraxda soo baxdo ilaa ay ka dhacdo. "Cuna oo cabba intuu ka muuqdo
liilanka cadi (waagu) kan madoow" (Suuradda Al-baqara aayadda
184).Tiirka labaad waa niyadda, camal kastana waxaa shardi u ah niyad (ikhlaas)
oo lama aqbalayo camalka hadduusan niyad wadan. Aayada ku jira Suuradda
Al-bayyina iyo Suuradda Al-xaj ayaa qeexaya arrinkan. Sidoo kale, wuxuu
Rasuulka (scw) xaddiis ku yiri " Camal kasta waxaa saldhig u ah niyad,
qof kastaana wuxuu leeyahay wixii uu niyooday".
Qofka soomani waxaa laga doonaya inuu niyeysto soonka, ka hor inta
ayan qoraxda soo bixin maalin kasta. Waxaa kaloo la yiraahdaa, waxaa
qofka ku filan niyadda uu niyeysanayo maalinta ugu horeysa ee uu
niyoonayo soomidda bisha soon oo dhan. Xafsa hooyada Mu’miniinta waxay
Rasuulka (scw) ka werisay inuu Rasuulka (scw) yiri "Qofkaan kulmin
niyadda (niyadda iyo go’aanka ah in la soomo) ka hor fajarka uma
sugaanin oo ma laha soon".
Waxyaallaha buriya soonka:
Waxaa loo qaybiyaa waxyaabaha soonka buriya ilaa labo qaybood: Qaybta
koowaad oo ah in si ula kac ah loo cuno cunto ama loo cabo cabitaan;
sidoo kale is matajin ula kac ah, caadada ama dhiiga dhalmada, ruuxa
sooman oo niyeysta inuu afuro. Waxaa kaloo ka mid ah waxyaabaha buriya
soonka qofka oo gacantiisa isaga keena biyaha shahwada (siigada).
Qaybta labaad ee buriya soonka, isla markaana waajibiya in la
qalleeyo soonka, sidoo kalena waajibiya in lala yimaado kafaaro gud ayaa
waxaa ka mid ah galmada labada is qabta ee maalinta Ramadaanka. Kafaaro
gudka halkan aan ku xusnay waxaa si tartiib leh u sheegtay aayad qur’aan
ah sida qofka u galmooday xaaskiisa maalin soon ah, waa inuu xoreeyaa
addoon (addoonsi wax la yiraahdo maanta ma jiraan, allahu aclam)),
haddii uu awoodi waayo waa inuu soomo labo billood oo isku xiga, hadduu
awoodi karin waa inuu quudiyaa lixdan masaakiin. Qofkii xaaskiisa u
gaalmooda labo jeer maalin ramadaan ah qofkaasi waxaa laga doonayaa hal
jeer kafaaro-gudkeed, gabadhiina laguma leh kafaaro-gud (waa sida uu
qabo Imaam Al-Shaafici). Qofka uma bannaana inuu u galmoodo xaaskiisa
maalmaha Ramadaanka, hase ahaatee way u bannaan tahay galmada habeenka.
Sunnooyinka Soonka:
Soonku wuxuu leeyahay sunnooyin fara badan oo ay habboon tahay in
lala yimaado. Waxaa ka mid ah sunnada Soonka in la de-dejiyo afurka,
isla markaana la dib dhigo Suxuurta. Rasuulka (scw) wuxuu yiri "Dadka
kheyr kama suulaan inta ay dedejinayaan afurka, ayna dib u dhigayaan
Suxuurta". Waxaa kaloo ka mid ah sunnooyinka Soonka in marka la afurayo
lagu billaabo xabbado timir ah, Rasuulkuna (scw) sidaa ayuu sameyn jiray.
Waxaa kaloo ka mid ah Sunnooyinka Soonka, in la duceysto kolka la
afurayo, waana wakhtiyada ay u badan tahay in la aqbalo ducada. In la
sameeyo cibaado badan sida Salaadaha sunnada, bixinta sadaqada iwm.
Bisha Soon wuxuu Illaahay dhexdeeda yeelay denbi dhaaf uu u denbi dhaafo
addoomadiisa u hogaansama isaga, xoreynta Naarta iyo Naxariis uu
naxariisto. Waxaa ku jira habeennada Ramadaanka, habeen ka kheyr badan
1000 billood, waana habeenka Leylatul-qadri.
Sunnooyinka Soonka waxaa ka mid ah in habeenka Ramadaanka la badiyo
ducooyinka iyo akhriska qur’aanka. Waxaa kaloo ka mid ah in masaajidyada
lagu ictikaafo (negaado) maalmaha Ramadaanka, gaar ahaan tobanka ugu
danbeeya bisha Ramadaan. Culumadu waxay sheegaan in habeenka
laytalu-qadriga ku jiro tobanka ugu danbeeya Ramadaanka.
Ibraahim Salah
ibra88@hotmail.com
Bilowga :
Taxanaha Ramadaanka... Guji