Waraysigii Cusmaan Caato ee uu layeeshay Axmed  Sooyaan oo ka tirsan Radio IQRA

• Wasiirka Hoowlaha Guud iyo Guryenta Cusmaan Caato Itobiya dowlad aan jiraan nahay weeye,dowlad aan Afrika ku wada noolnahay weeye, Itoobiya naga maarmi mayso kana maarmi mayno, laakiin itoobiya ilaa aanu aaminaad badan aan is aaminno,ilaa ay Itoobiya qaarkeen bay saaxiib gaar ahay la tahayeeay saaxiib la wada noqonayso dadka Soomaaliyeed dhammaantood waxaanu leenahay

Wasiirka howlaha guud iyo guryeynta Md. Cusmaan Xasan Cali (Cusmaan-Caato) ayaan shalay ku wareysanay isaga oo jooga magaallada Nairobi, wasiirka oo aan kula kulanay hotel-ka Intercontinental ayaa wareysigaayagu waxauu u dhacay sida tan:

Su aal: ugu horeyn, waxaa la oran karaa dowladdan aad wasiirka ka tahay waa loo dhanyahay ama 80-90% hoggaamiyeyaashii ururadii siyaasadeed waad ku jirtaan, hadana waa la moodaa inay dowladdu kala socoto, marka maxaa dowladda dhexdeeda ka jira?

Jawaab: horta ereyga ugu horeeya lama oran karo 80-90%, laakiin waxaa la oran karaa ma 60% baa, ma40% baa, ma30%, qolyaha jaraa'idkaa waxay qabaan ee 100% ama 90% dadkii ururrada ahaa ayaa dowladda dhisay ma dhisin. xaggee ka dhiseen?!, dowladda dhisani waa dowlad dhinac ah, dhinacaasna dhibaatooyinka jira ayeey ka mid yihiin, sowlad SRRC ah ayaa dhisantay iyadana waxyaabaha lagu wada hadlahayo oo maalin waliba daldaloolku ka imaanaayo ayeey qayb ka tahay.

Su aal: laakiin Cusmaan adigu kama aadan mid ahayn SRRC hadana waxaad tahay wasiirka howlaha guud iyo guryeynta, dhinaca kale marka aad fiirso G8 waa ka mid dowladda, sidoo kale SNC (Samata Bixinta) waa ka mid oo aad waliba adigu xubin ka tahay, bal marka fasiraad ka bixi sidee bay dowladdu dhan keliya u tahay?

 

Jawaab: Dowladdu dhan keliya weeye, dowladdu haddii Illaahay idmahayo waa SRRC, bal aanu eegno inta shkhsi ee ku jirta dowladda ee SRRC ah dabeedna aan qiimaynoYaa kaga jira G8, yaa kaga jira SNC, yaa maqan? halkaasaa haddee haddii Illaahay idmahayo ka helaysaa xisaabta een dhamays-tirkeeda prapotiomally (qayb ahaan) sidaa ugu jirno oo ururradii iyo raggii la yaqiin qaarkood mitaal waa maqanyihiin.

 

Su aal : laakiin Cusmaan dowladda dad badan baa ka maqan, oo marka la fiiriyo xataa SRRC-da aad hadda ku xaglinayso qudheeda rag badan oo ka mid ah baan dowladda ku jirin, mugga dowladuna ma wada qaado nin kasta oo urur taageera iyo inay wada galaan madaxdii ururrada marka haddi ay wakiilladii ururad badankood meesha ka muuqdaan maxaad ku diidaysaa adigu?

 

Jawaab: dhab weeye laakiin haddeed waxaa la rabaa tiro loo dhanyahay in la dhiso lagana dhiso dowladda, dowladdu SRRC oo uu hogaaminayay madax-weynuhu raggiisii waa ku wada jiraan, laakiin raggii kale kuma wada jiraan qaybna kama aha, yaa ka mid ah SNC oo ku jira aan tirinno.....

 

Su aal : dadkii magaca lahaa ama SNC ha ahaadaan ama urur kale ha ahaadaanee tusaale ahaan yaa hadda ka maqan oo aad tebaysaa?

 

Jawaab: Xashaa Lilee markaan niraahno yaan magacownaa, waxaan magacaabaynaa Cali Mahdi baa maqan, waxaa maqan, mataal baan kuu sheegi iyo rag badanoo kaloo la mid ah sow ma ahan haddii Eebbe idmahayo niman myxtaram ah.

 

Su aal : haddii aan u soo noqdo waxaa jirtay beri dhoweyd adinkoo golaha wasiirrada ah ah waxaad isla gaarteen, ama cod baa la qaaday ha la yiraahdo oo sida la sheegay 80% waxaad isla oggolaateen in dalkii la keeno ciidammo nabadeyn ah, marka adigu Cusmaan ahaan sidee baad u aragtaa arrintaas?

 

Jawaab: anigu waxaan u arkaa, horta annaga oo Soomaali ah ayaan wax isku darsanay, mar haddaan wax isku darsanayna wixii aan isku darsanay waxay ahayd see Soomaali nabad loogu soo celiyaa? talo, gilaha wasiirrada waxaa la keenay talo aan loo dhammayn, talo niman la ordahayeen, talo madax-weynaha iyo ra'iisul wasaaruhu ay mas'uuliyadeedu leeyihiin, taladaas maxay bi'isay, maxayse bi'in kartaa, maxay hagaajin kartaa? ciidanka la keenayaa yuu yahay? haddiba xataa hadda ciidan laga hadlaa ciidanku yuu yahay? waxaa naloo keenay ciidan la leeyahay waa safka hore, ciidankaa safka hore ahna nin Soomaaliya ama rag Soomaali ahoo damiir lihi u malayn mayo inay ugu yeerahayaan wadamada qaarkood kaalaya ka qayb gala oo Soomaali wax ka xaliya, marka waxaad moodaa halkaa in arrinka meel laga la dhacay oo haddaan ciidan u baahannahay markaan taladeeda isku raacno inaan markaas beesha caalamka warsanno ciidan aan waxba na yeelayn oo dhibaato noo yeeyayn, marka anigu aragtidaydu wa taa.

 

Su aal : mayee adigu Cusmaan ahaan ma safka hore krliyaad diidadntahay,mise sideeda ahaanba waxaad ka soo hor jeeddaa in ciidan oo dhan la keeno?

 

Jawaab: Cusmaan ahaan waxaan ka soo hor jeedaa safka hore kow, waxaan ka soo hor jeedaa qolyaha kale ee aan ku tilmaano een.. ciidanka....laakiin lama diidahayo wixii dadka Soomaalidu dan u arkaan markay tashadaan, ka tashadaan, oo wax iska yiraahdaan,... markaa haddeed ku qabatay waa la qaataa laakiin safka hore isagu xisaabtaba kuma jiro, safka labaadna een beelaha caalmka ciidan nooga imaanayaa inaa ka tashanaanna waa wax waajib ah, markaan ka tashananna inaanu kala xulanno inta noo daran, inta aan wax na yeelayn, wixii wax na yeelahayana aan iska dayno,wixii aan wax na yeelayn aan haddi Illaahay idankii leeyahay aan ciidan warsanno markii ay Soomaali ku heshiiso ama go;aan ka gaarto.

 

Su aal : Cusmaan waxaad ku jirtaa ragga ugu wwayo aragnimmada dheer marka la fiiriyo xaaladda siyaasadeed ee uu dalku ku suganyahay, intee jeer baa wax la dhisay oo wax socon waayeen, marka ma u malaynaysaa in annagoo Soomaali keliya ah inataan wax dhisanno wax qabsan karno oo ciidan ka maarmayno?

 

Jawaab: aad iyo aad baan rajo weyn uga qabaa in ..ay.. noo suurtoobayso marka aan annaga oo niyad wanaagsan talo Soomaaliyeedna wadana aanu meel marinno in dadka hubka laga dhigo, mataal dadku waxay joogaan labo marxaladood oo kala duwan, marxaladi waxaa weeye hubka laga qaadahayo een.. mathaal Benaadir oo kale, Benaadir waxaa isku dayay dowllado, dowladahaan Afrikaanka ah ka xoog weyn wixii ay keeneenna waxay ahaydguul darro iyo halaag ay ka dhaxleen dadka Soomaalida ah, markaa, marxaladda kowaad Benaadiroo kale waxay u baahantahay in hubka si Soomaalinimo ah isaga qaadolana meeleeyo lana dhigo store, marxaladda labaadna waxay tahay marka aan soo gaarno oo Benaadir soo gaarto marxaladda ay marayso Puntland oo hubkii iaydu store-da dhigatay, markaas ayaa waxaa loo gudbayaa marxaladda labaad ee ah in hubka muddo iyo maalin lagu balamo la qaado meelna la dhigo laakiin haddii la yiraahdo nin aajnabi ah oo askari ahoo qori wata ayaa nin Soomaali ah isku dayahay inuu qori ka qaado haddee taasi, wixii hore iyo waayo aragnimmadayadii hore waxba lagama faa'idaysan mana meel mari karto, waayo aragnimadeenna way na bartay waana na faraysaa.

 

Su aal : Cusmaan waxad tijaabo ku soo samaysay wax badan, oo xataa waxaa la sheegaa in ninka hoggaamiyaha ah uusan ciidammada kooxdiisa xukumin oo waliba mararka qaarkood talad faraha ka baxdo adinka laftiin oo qoys hoose waliba laysu laayo, markaa haddii ay taas oo walib qoys hoose ah aad wax ka qaban weydeen sidee bay u suuro gelaysaa tan aad hadda sheegayso?

 

Jawaab: taasi iyada oo jirta innagu Soomaali baan nahay inaan hubka iska qaadno maantay waayo aragnimo iyo bisaylo badan oo muujinahaya ayaa jira,qolo hoosaadkaas aad sheegayso iyo kuwa ka sii hooseeya labaduba..ee haddeed waxaa la yiri Wanku cirku wuxuu arkaa marka la gowraco, anigu waxay ila tahay dadka Soomaaliydu waa diyaar..ee in hubka la dhigana waa la rabaa, ee ma khasaaro badan iyo dhibaato miyaa hubka lagu dhigahayaa mise waxaa lagu dhigahayaa caqli iyo talo wanaag way jirayaaneen qaar dagaalami doona haddii la yiraahdo qoryaha dhiga, laakiin waxaan hubaa mar walba waxaa khasaaro yaraanhaya dadka Soomaaliyeed hubka inuu iska dhigo, waan hubaa in qaar naga soo hor jeesanhayo laakiin markaad 95 ka dhigto shani haday kaa soo hor jeesato inta kalaa qabanaysa, laakiin 100% bulshadaas hubaysan markii ciidan aysan is aqoon aysan diyaar u ahayn ay sika hor yimaadaan waa ha lays dilo oo keliye ma ahan wax xal keenahaya, cidda hadda xal taa u aragatana waxbaa ka khaldamay ama ka khaldan.

 

Su aal :haddii aan ka gudboarrinta ciidammada guud ahaan dowladdiina waxaa shacabku idinku xantaa inaad kala socotaan oo aydaan is ogeyn, marka maadaama aad tahay wasiir ka mid ah dowladdi maxaad ku fasiri lahayd muuqaalkaas laydinka arkay ama aaminsanyahay?

 

Jawaab: een, ereygaas ah isma ogidin, een, meesha ayuu ku jiraa markii aan dhab wax isugu sheegayno,waxaanuleennahay madax-weyne, waxaanu leennahay prime minester, iyaga ayaa laga rabaain dadka aan is ogeyn,mithaal golaha wasiirra iyo barlamankain la war geliyo lagana doodo waxa een keenay inaan lays ogaan ay qoloba shaqo ay horteeda ugu dhaqaaqdo.

 

Su aal :ma tilmaami karaysaa qaab aad is leedahay wada shaqayntiiny way ku imaan karaysaa?

 

Jawaab: koley een is maqal iyo is qaderin waa tallaabada ugu horeysa ee ay wada shaqaynteenna ku imaanayso, waxaanan hubaa taa markii la gaaro ciddi khaldanayd waa soo toosaysaa haddii Illaahay Iidmo.

 

Su aal : socdaalkii Af-hayeenka barlamanku uu ku tegay magaallada Muqdisho dad baa wax ka sheegsheegaya oo dhaliilsan marka adigu sidee baad u aragtaa?

 

Jawaab: wallaahay sheg-sheegidda dadka ninba meel baa bugta, laakiin SHarriif Xasan SHeekh Adanwaxaan hubaa tegiddii uu tegay Xamar,ee meelo badan oo kala duwan buu tegay,war jacayl mooyee dowladdu tallaabadii ugu horeyday ee wax ugu qabsomeen ninka qaaday inuuu yahay ayaa halkaa ka muuqata, een markaa hadde dadku nin wax waa diidi karaa, nin si bay wax ula ekaan kartaa, SHarriifku Dekaddii ayuu tegay, Airport-kii ayuu tegay, Villa Soomaaliya ayuu tegay,waxaanay ahayd seddexdii meelood ee ugu muhiimsanaa ee magaalo madaxda meeshii dowladdu ay u guuri lahayd, ahlkaana meel walba dadkii joogay ee Soomaaliyeed aad iyo aad bay u soo dhoweeyeen, ninka marka ama shakhsiga mmantay leh SHarriif-ku wax sheeg buu leeyahay warkiisii, middaas inaan u jawaabo oo aan wax ka sheego meesha kuma jirto, laakiin waxaanu leenahay haddii madax...ninkii laga rabay inuu tago madax=weynuhuu ahaa, ninkii laga rabay inuu ka sii horeeyo Prime Minester-kuu ahaa, raggii laga rabay inaynu ka sii horeyno annaga (golaha wasiirrada)ahayd, haddee libtaa SHarrifku keenay waa maashaa Allaah,waxaana rajeynayaa inay ku qancaan qolyihiiwax yaroo gunuc-gunuc ah ay galeen.

 

Su aal : Cusmaan hadda adiga Xamar hadda ciidamaa kaa joogaa, marka qiyaas intee la sg baad qiyaasi kartaa inay kaa yeelayaan haddii aad amarto adigoo halkaan jooga inay kaa yeelayaan amarkaas?

 

Jawaab: een dhab ahaan qolyaha Jaraa'idku liidma ay liidayaan hoggaamiyeyaashu waaba iska jirtaa taasi, hasa yeehsee een inshaa-Allaah waxaan rajaynaynaa annagoo halka joogna inaysan dhicin waxaas ha la qabto inaanu ku talo bixinno, ee annagoo raggeennii la joogna inaanu talooyinka loo baahanyahay inaanu siinno waxaana filayaa in ay fulayso taladaasi haddii Illaahay idmo.

 

Su aal : kalsooni intee la eg baad ku qabtaa in haddii aan ciidammo la keenin aad dowladdiina dalkii dib ugu noqotaan oo dhalin yarada hubaysan intaad hubka ka dhigtaan aad si buuxda u degtaan.

 

Jawaab: een, horay baan horta warkaas jawaab kaaga siiyay (Waayaha:mayee inaad sababaysaan rabaa) hasa yeeshee haddii aan hadda aan sababee isku dayo waxaan rajaynaynaa haddii Illaahay idmo marka dadkii Soomaaliyeed ee dowlad la'aantu haysay aan inta u qalab qaadanno,dowladdu ay u qalab qaadato ay aaddo iyadoo madax-weynaheeda,iyo ra'iisal-wasaaraheeda,iyo ra'iisal barlamankeedu hor socdaan yiraahdaan "dowladdii baan nahayee na aqbala" dhulka ayaa laga qaadahayaa waxaana rajyanayaa in maalintaas aad joogto oo aan joogo , waxaana ragga ku boorinyaa anaa ogoo fuleynimo nama hayso laakiin waxaan nahay biyo diid aanu biyaha qayga ah waxaa ka shisheeya biyo miir ah si aan u gaarno biyahaa miirta ah waa inaanu derdernaa biyahaa qayga ah.

 

Su aal : hadda waxaa jira niman aad dowladda ku wada jirtaan oo leh itoobiya waxay ka mid ahayd dowlladihii shirka wax ka waday, waana is baranay khaladaad horay loo kala fahamsanaa baa jiray, laakiin hadda waxaad moodaa khaladaadkaas inaan isaga soo dhowaanay,waxayn taas ku sababaynayaan howlihii ay shirka ka qabatay,marka haddi ay ragga aad xukuumadda ku wada jirtaan qaarkood sidaas qabaan adigu maxaad ku salaynaysaa diidmadaada ciidammada Itoobiya?

 

Jawaab: een..mph...Itobiya dowlad aan jiraan nahay weeye,dowlad aan Afrika ku wada noolnahay weeye, Itoobiya naga maarmi mayso kana maarmi mayno, laakiin itoobiya ilaa aanu aaminaad badan aan is aaminno,ilaa ay Itoobiya qaarkeen bay saaxiib gaar ahay la tahayeeay saaxiib la wada noqonayso dadka Soomaaliyeed dhammaantood waxaanu leenahay hadeed tillaabbadii la soo qaaday iyo dadaalkoodii iyo meesha aan maanta ku jirnaa waxbaa dhimman heshiis dhamays-tir ah, is aaminaad dhamays-tiran sidii aan ku gaari lahayn waxbaa dhimman tegitaanka iyagu ay tegahayaana ee cudur mooyee hadda waqtiga xaadirka ah caafimaad ma keenayso, een hadaad cudur inaa keenayso laguu arko adiguna waa inaad isku aragtaa, ee itoobiya kala maarmi maynee aanu horta is aaminno waxna isku darsanno sidaasna aan ku wada noolaanno haddii Illaahay idmo.