SOMALITALK.COM XAYAYSII
w w w . S o m a l i T a l k . c o m
SOMALITALK - FAALLO
Daabaco Boggan | Print
Bandhiga weydiimo iyo bareerayaal ugub ah - Wacays
AFSOOMAALIGA OO QARKA U SAARAN IN UU KASUULO LUQADAHA AFRIKA
usheeg waraabow baa igu dhacaye waxaa loo tarjumey...
 
Af-qalaad Aqoontu Miyaa?
Maxaa keenay in dadka Soomaaliyeed ay afkoodii hooyo kadoor bidaan afaf qalaad? [Cibaar]
 
WAA IN LAYAREEYA HORMARINTA AFSOMAALIGA!
Waxaan filaya in laga doodi karo fikrada ah “Afsoomaliga maxaa loo yasayaa?”
 
Qofkii aanan garanayn afka Ingiriisiga waa jaahil
Arrintaasi ma dhabbaa? Inteese- in la’eg ayaa lagu gumaystaa?
 
WAA IN LAYAREEYA HORMARINTA AFSOMAALIGA!
Waxaan filaya in laga doodi karo fikrada ah “Afsoomaliga maxaa loo yasayaa?”
 
.Sunta ku duugan Soomaaliya

.Macdanta ku duugan Soomaaliya

 
Qoraalkaaga oo aad Loo Fahmo Waa Muhiimadda Koowaad [A.Sheikh]
 

Qaamuuska maamaahyada Soomaaliyeed
 
DHAWRITAANKA XUQUUQDA QORAALKA  

 



 Yaa ah argagixiso?

Kalmadda argagixiso waxa ay sanadadahaan dambe ka mid noqotay kuwa loogu isticmaal badan yahay warbaahinta adduunka. Kalmaddan oo soo baxday waqti hadda laga joogo 200 oo sano, ayaan illaa iyo hadda adduunku isku raacsanayn macnaheeda. Dowladaha qaar ayaa waxa ay argagixisada ku macnnayn jireen isticmaalka fal rabsho wata oo bulshada argagax galiya.  Isticmaalka  falalka noocaas ah waxaa aad loo guubaabiyey waqtigii kacaankii Faransiiska. Dhamaadkii qarnigii 19aad waxaa kale oo falka argagaxa isticmaali jiray  kooxo kasoo horjeedey nidaamka oo ka jiray Maraykanka, Yurubta Galbeed iyo Ruushka iyaga oo dili jiray dadka masuuliyadda haya.  Dilkii ugu caansanaa wuxuu ahaa kii lagu qaaday 1914kii Archduke Ferdinand-kii Austaria oo ka dhacay Sarajevo, kaas oo bilaabay dagaalkii 1aad ee dunida oo yurub ka bilowday xiliggaas. 

Adduunku waxa uu isku  raacay in ay falalka noocaas ah oo bulshada argagaxa galinayey dhib weyn ku hayaan bulshada caalamka. Markaas ayaa waxaa timid baahi ah in laysla afgarto macne laysku raacsanyahay oo ay yeelato kalmadda argagixiso. Tallaabaddii ugu horaysay oo arrintaas xal loogu raadinayo waxa ay ahayd, shir caalami ah oo uu abaabulay Ururkii Qaramada ( League of Nations) sanadkii 1937dii . Shirkaas waxaa laysku dayey in la gaaro heshiis guud oo macne isku mid ahna loo helo waxa loo yaqaanno argagixisada. Heshiiskaas ma hirgelin oo waa lagu heshiin waayey.  

Dagaalkii labaad kadib, ayaa mar kale laysku dayey in la qeexo waxa loogu yeeri karo argagixiso. Kala duwanaashihii u dhexeeyey dowladihii reer galbeedka oo wax gumaysan jiray iyo wadamada kale  ayaa keenay in la heshiin waayo. Sababta oo ahayd waddamada wax gumaysta waxa ay u ololaynayeen  in falalka xoogagga xoriyad-u-dirirku u gaystaan ciidamada gumaysiga loogu yeero ‘ falal argagixiso’. Taas oo ujeedadeedu ahayd in dagaalladii lagu doonayey in heeryada gumaysiga layskaga rogo ay ku tilmaamaan   argagixiso. Waana marka uu baxay hadalka caanka noqday   “ Qof argagixisadiis waa qof kale xoriyad u dirirkiis”.  Taas ayaana keentay in laysku raaci waayo macne mid ah oo ay yeelato kalmadda argagixiso. Madaxweynhii hore ee Koofur Afrika, Nelson Mandela, ayaa hadda ka hor dowladdii midabtakoorku maxkamad soo saartay, isaga oo lagu tilmaamay  ‘argagixiso’.Mandela waxa uu sheegay in uu aad ugu faraxsan yahay in lagu tilmaamo ‘argagixiso’, haddii taas macnaheedu yahay u dagaallanka xoriyadda dadkiisa. 

Macnaha  keli ah oo illaa hadda la dhihi karo adduunku waa isku raacsan yahay waa mid ku jiray qaraar ka soo baxay Golaha Guud ee Qaramada Midoobay(QM) sanadkii 1999kii kaas oo ahaa    “ Fal dambiyeed loogu talogalay ama loo qorsheeyey in uu xaalad argagax ka abuuro bulsho weynta dhexdeeda ama koox ama shaqsi khaas ah si loogu gaaro hadaf siyaasadeed….” (GA Res. 51/210 Measures to eliminate international terrorism). Sababta aan u leennahay waa laysku raacsanyahay waxa weeye, Golaga Guud ee QM waa  gole ay xubin ka yihiin dowladaha ku jira QM oo dhan. Go’aanka ay gaaraanna waxaa la dhihi karaa waxa uu ka tujumayaa fikirka adduunka. 

Isku daygii ugu dambeeyey si macne laysku raacsan yahay loogu helo kalmadda argagixisada waxa uu ahaa shirkii ay iskugu yimaadeen madaxda adduunka oo dhan oo lagu xusayey  60 guuraddii  ka soo wareegtay aas’aaskii Qaramada Midoobay,  ee la qabtay bishii Sebtembar 2005ta. Dowladaha adduunkuna waa ku guuldaraysteen in ay isla meel dhigaan macne hal ah oo laysku raacsan yahay. Illaa hadana waxaa weli taagan fikirkii ahaa “ qof argagixisadiis waa qof kale xaq u dirirkiis”. Bal aan hadana eegno siyaasadda waddamada kala duwan ee ku wajahan argagixisada – waa qofba sidii uu u yaqaane. 

Siyaasadda aduunka iyo argagixisada 

Maadaama ayna jirin  hal macne oo adduunku u yaqaanno  argagixisada oo lagu wada qanacsanyahay, waddamada adduunka ayaa isticmaala siyaasado kala duwan oo ku wajahan falalka ay ku sifeynayaan  ‘argaxixisada’. Waddan walbana waxa uu sameeyaa arrinta uu isleeyahay waxaa ku jirta danta waddankaaga.  

Tusaale ahaan,  jabhadda IRAda ayaa waxa ay waqti dheer u dagaallamaysay in ay Waqooyiga Ireland ka goyso Boqortooyada Ingiriiska kuna biiriso  Jamhuuriyadda Ireland. Falalka dagaalka  ay carriga Ingiriirka ka gaystaan jabhaddaasi ayaa dowladda Ingiriirku ugu yeeri jirtay “ falal argagixiso”. Madaxda siyaasadda ee jabhaddaas waxa ay si joogto ah olole lacag aruurin ah oo aan qarsoonayn ka samaysan jireen dadka u dhashay Irishka oo u arkay dad xoriyad u dirir ah. Dowladda maraykankuna arintaas waqti dhow ka hor ma faragashan jiirn.  

Sidoo kale, jabhadda ka dhisan wadanka Isbayn oo u dagaallanta xoriyadda dhulka Basque ayaa dalkaasi ugu yeeraa argagixiso. Wadammo kalana waxa ay ka gaabsadaan in ay dhexgalaan arimaha gudaha ee Isbayn. Tusaale kale ayaa ah in madaxweynihii Maraykanka ee siddeetameeyaddii Ronald Reagan markii uu taageero maal iyo militariba siiyey mucaaradkii Nicaragwa waxa uu ugu yeeri jiray xoogagga xoriyad u dirirka ah , halka dowladda Nicaragwana ay xoogaggaas ugu yeeri jirtay argagixiso.

Sidoo kale waddammo badan ayaa jabhadaha ka soo horjeeda ugu yeeri jiray/ yeera argagixiso, taas oo kooxahaas ka dhigayn/ dhigi jirin tilmaamaha ay ugu yeertay dowladda ay iska soo horjeedaan.  

Muslimiinta iyo Argagixisada 

::: QORMADII CIBAAR :::

Wallee la Gadood oo la Gilgilay ama la Gumow!... Inj. M. Cibaar... GUJI...

Sida la ogyahay waddammo badan oo ay dagganyihiin dad muslimiin ah ayaa waxaa ka jira dhibaatooyin ay ku hayaan waddammo kale ama dowladaha waddamada ay deggan yihiin. Tusaalaha u horeeya ayaa ah dhulka Falastiin oo ay Israel xoogga iyo sharci darrada ku haysato. Qaramada Midoobay ayaa qaraarro kala duwan ku amartay dowladda Israel in ay ka baxdo dhulkaas ay xoogga ku haysato, una ogolaato dadka reer Falastiin in ay xoriyaddooda qaataan oo aayahooda ka tashadaan. Israel arintaas wey ka dhaga adaygtay iyada oo taageero dhaqaale iyo milatariba ka helaysa wadammo ay ugu horayso Maraykanku. Jabhadaha Xoraynta reer Falastiin ayaa sidii jabhadihii wanammada kale oo gumaysiga ku hoos jiray bilaabay dhaqdhaqaq hubaysan oo ay kula dagaalamayaan gumaysaigaas. Dowladda Israel ayaa sidii dowladaha gumaysiga lagu yaqaannay waxa ay ugu yeertay xoogaggaas xoriyaddooda u dagaalamaya “ kooxo argagixiso” ah.  Addunyaduna weli sidii ayey ugu kala qaybsan tahay arintan , oo wanammo badan waxa ay taageersan yihiin xorriyad u dirirka dadka reer Falastiin, halka ay dalal kalana taageeraan mowqifka Israel. Waxaa la yaab leh in warbaahinta taageerta fikirka Israel in xadgudubka xaquuqda aadanaha iyo dhibaatooyinka kale oo loo gaysto reer falastiin ay ugu yeeraan ‘howlgal milatari’. Isla warbaahintaas ayaa markii qof reer falastiin ah uu wax gaysto waxa ay ugu yeerayaan ‘ fal argagixiso”.  

Tusaalaha labaad ayaa ah markii is afgaranwaagu ka dhexdhacay dadka reer Chechniya iyo wadanka Ruuska in ciidamada Ruushku burburiyeen dalka Chechniya , iyaga oo gaystay tacaddi ka dhan ah xuquuqda aadanaha. Magaalooyin badan oo ay ka mid tahay magaalo madaxda ayaa ciidamada Ruushku cagta mariyeen, iyaga oo halkaas ku laayey shacab aad u farabadan oo aan waxba galabsan. Dowladda ruuska waxa ay xoogagga reer Chechniya oo ka soo horjeeda ugu yeeraan kooxo argagixiso. Laakiin haddii lafiiriyo waxa falalka argagixisada ee ugu badan ka gaystay cariga Chechniya waa ciidamada Ruuska. 

Arrinta kale oo qof kasta ka yaabisay ayaa ah markii Maraykanka iyo xulafadiisu sida sharci darada ah ugu duuleen wadanka Ciraaq, taas oo sababtay dhimasho dad reer Ciraaq ah oo lagu qiyaasay ugu yaraan 100,000 oo qof. Falalka ay gaysteen/gaystaan ciidamadda xoogga ku haysta waddanka  Ciraaq warbaahinta inta badani uguma yeeraan falal argagixiso. Laakiin kooxaha wax iska caabinta ee reer Ciraaq falkii ay u gaystaan ciidamada xoogga ku haysta dalkooda waxaa loogu yeeraa argagixiso. Arrintaas oo ah mid xaqiiqada iyo cadaaladdaba ka fog.  

Kadib weerarraddii lala beegsaday wadanka Maraykanka sanadkii 2001dii ayaa waxa aad mooddaa in macne cusub loo helay kalmadda argagixisada, iyada oo dadka Muslimiinta ah si gooni ah loogu isticmaalo kalmaddaas. Dowladda maraykanka ayaa waxa ay bilowday waxa ay ugu yeertay  dagaalka caalamku kula jiro argagixisada. Taas macneheedu inta badan  waxa uu yahay in dadka muslimiinta ah oo dagaalka kula jira si ay u helaan xoriyaddooda in loo aqoonsado argagixiso. Halka falalka muslimiinta ka dhanka lagu macneeyo dagaal lagula jiro argagixisada.  

Dalal badan ayaa arintaas ka faa’iidaysatay, iyaga oo qofkii muslim ah oo ka soo horjeesta ugu yaara argagixiso. Waa arin aan qofna inkiri karin in falal badan oo dad muslimiin ahi gaystaan lagu tilmaami karo argagixiso. Laakiin waa in fal kasta oo soo buuxiya  shuruudaha  guud ee qaraarkii Golaha Guud ee QM lagu tilaamaa argagixiso, iyada oo aan la eegayn qofka ama dalka gaysta. Madaxweynaha kaligi taliyaha ah ee dalka Azerbayjan ayaa mar uu xirxiray, qaarna dilay dad siyaasad ahaan uga soo horjeeday waxa uu ku andacooday in ay dadkaasi ahaayeen “ argagixiso islaami ah”. Sidoo kale, maxaxweynihii hore ee Yugoslafiya , Milosevic, ayaa mar maxkamaddii dacwadiisa qaadaysay ku eedaysay xasuuq uu u gaystay dad  reer Albanian ah, waxa uu yiri, “ waxa aan la dagaalayey muslimiin argagixiso ah”.  

Soomaalida iyo argagixisada 

::: KUD IYO QANJE :::

Miyaan ku khasbannahay inaan kala dooranno Kud iyo Qanje?.. Faalladii Injineer Maxamed Cibaar.... Guji..

Waayahan dambe waxaa soo baxday kooxo iyo shakhsiyaad Soomaali iyo ajnabiba iskugu jira oo ku andacooda in Soomaaliya ay joogto ‘ argagixiso’, loona baahan yahay in adduunku la dagaallamo. Kooxahaas waxaa ugu badan qabqablayaasha dagaalka iyo waddammo ama ururro dano gaar ah ka leh Soomaaliya. Argagixisada ay sheegayaanna waa kooxaha diinta oo Soomaaliya jooga.  

Haddii aan raacno macnaha lagu qeexay argagixiso ee qaraarkii Golaha Guud Qaramada midoobay, waxaa dhab ah in ay Soomaaliya argagixiso joogto, xoogna ku leedahay. Soomaaliya argagixisada dhabta ah oo joogta waa qabqablayaasha dagaalka magacii ay rabaan ha qaateene. Qabqablayaasha dagaalka waxa ay shacabka Soomaaliyeed oo jooga gobollada kala duwan ee dalka si joogto ah ugu gaysteen/gaystaan falal dambiyeed argagax galiyey shacabka Soomaaliyeed, oo ujeeddadiisu ahayd/tahay in lagu gaaro hadaf siyaasadeed. Falal dambiyeedka qabqablayaasha dagaalka iyo taageerayaashoodu u gaystaan shacabka Soomaaliyeed waa falal argagixiso. Waxaa xaqiiqo ah in shacabka Soomaaliyeed taageerayaan dagaalka lagula jiro argagixada adduunka, haddii uu yahay mid looga qabanayo qabqablayaasha dhiigga shacabkooda darajada iyo sharafta ku raadiya. 

Gabababo 

Sida ku cad qaraarka Golaha Guud ee Qaramada Midoobay, fal  dambiyeed kasta oo loogu talo galay ama loo qorsheeyey in uu xaalad argagax ka abuuro bulsho weynta dhexdeeda ama koox ama shaqsi khaas ah si loogu gaaro hadaf siyaasadeed, waa in loo aqoonsadaa fal argagixiso. Waa in aan la fiirin qofka falka gaystay ama dhibbanaha diintiisa ama jinsiyaddiisa, ee waa in falkasta oo soo buuxiya shuruuddaas loo aqoonsado ‘fal argagixiso’. Warbaahinta adduunka iyo gaar ahaan tan Soomaaliyeedna waxaa la gudboon in aysan soo minguurin kalmado aan la aqoon macnahooda oo ay dad kale ka leeyihhiin  dano gaar ah iyo siyaasad fog, si aad ahna uga foojignaadaan in aysan noqon kuwo loo adeegsado waxyeelleynta magaca fiican ee diinta Islaamka.

Axmed Cali Maxamed (Khayre)
Tifaftirka Samaddoon.com
Samaddoon@samaddoon.com

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Faafin: SomaliTalk.com | Nov 6, 2005

Sixid (Update): Qoraalka waxaa qoray Axmed Cali Maxamed (Khayre), waxaase soo tebiyey: Inj. Maxamed C. Cibaar [Mohamed_ebar@hotmail.com]


Kulaabo bogga  www.SomaliTalk.com 
© www.SomaliTalk.com

BAARID | SEARCH

 



HTML CD