SOOMAALIDU HOTRA WAA QOLAMA?
Si fiican u fiiri su'aashan: Soomaalidu
horta waa qolama Qolama?
Haddaad ka fekarto waxyar, waxaa dareemaysaa in
qabiileysiga, yaa reer hebel ah iyo afkaarta
duugga ah ee laga dhaxlay dulliga qabyaalada,
cuskatana jaahilayada ay gaartay heer aad u
sareeya oo halis ah.
Soomaalidu markay soo gudubtay kani yuu yahay?
tani yay tahay? reer hebel waayo? Arrintu hadda
waxay gaartay in la yiraahdo: Soomaalidu Horta
Waa qolama?
Su'aal Qaldan
Runtii, waa mid aad u qaldan marka laga eego
meelo farabadan, waxay ka turjumaysaa heerka uu
gaarsiisan yahay garshadeena ku aaddan macnaha
dhabta ah ee uu xambaarsanayahay erayga 'Qarannimo'.
Taas oo la oran karo waa mid aad iyo aad uga
hooseysa xataa ummadihii noolaa casri jaahiligii-
xilligaa oo aan dadku aqoon wax aan ka ahayn
qabyaalladda- waayo waxaa laga helayaa xataa
dadkaas kuwo badan oo ku muujiyey suugaantooda
doonis qarannimo, inkastoo ay hafisay mowjaddii
jahawareersaneyd ee ku dhisneyd reer hebel yaa
ah ama jaahilyadaba.
Su'aashan inay qaldan tahay asal ahaanba
waxaan ku caddaynayaa arrimahan soo socda:
1. Addunka aynu ku noolnahay maanta wuxuu ka
koobanayahay qaramo, ama wadamo xor ah kuna noo
yihiin dad ku qanacsan inay yihiin muwaadiniin
walaalo, diyaaran u ha inay difaacaan wadankooda,
walaalnimadooda iyo jiritaankooda. Kana
dhiidhiya wax kasat oo dhaawci kara midnimadooda,
taas oo ay ugu horeyso: Qabyaallada.
Waa su'aal qaldan waayo ma jiro nin maraykan la
yiraahdo oo ay dadka maraykanku ka soo
jeedaan,iwm. Wadankasta oo dunidan jira waxaa ku
nool dad ku midaysan kuna qancsan inay yihiin
qaran jira oo leh magac iyo maamuus ay uga duwan
yihiin dayowga kale.
2.Bal eeg dowladaha dunida!
Tusaale ahaan , ka waran haddaan niraahno:
Maraykan waa qolama? Way iska caddahay inay
su'aal qaldan tahay, waayo qof walba wuu
garanayaa in Maraykan uusan ahayn carruur u
dhalay nin la yiraahdo maraykan , balse uu yahay
qaran jira. Dhammaan wadamada dunnida oo aan ka
midnahayna waa sidaa oo kale.
Waxaa nasiib darro ah anagoo joogna shan iyo
toban qarni ku dhawaad(1429) markuu cagta
mareyey nuurka islaamku wixii ka haray
jaahilyada in aan maanta dib u qaadno raadkeedii.
Waa arrin welwel leh in aqoonyanno weliba ah
barayaal sare (professors) ay la soo shir tagaan
soomaalidu:carab ma'aha, ama waa carab ,
afrikaan weeye ama afikaan ma'aha iwm. Ayagoo
weliba u tusaya dadka sidiiyoo ay tahay arrin
sax in arka horaba lagaba dooddo arrimaha noocan
ah.
Haddaba aqoonyahannada ama barayaasha sareba
waxaan weydiin lahaa inta aydan ku degdegin
su'aashan qaldan oo aan cilmiga ku dhisneyn iyo
jawaabteedaba oo la mid ah. Ma illowdeen
qabyaalad nooc kasta oo ay tahayba inay ku biyo
shubato jaahiliya? ma illowdeen miraha ay dhasho
qabyaalad nooc kasta oo ay tahay inay yihiin bur
iyo baaba? Mase illowdeen in uu ku sheegay
nabeggeena Muxammad sallaallahu caleyhi wasalam
inay tahay " baqti oo kale oo ay urayso" uuna
amray ummaddiisa inay " ka tagaan "
sidookale ma illowdeen guubaabadii abwaannada
dareenak fiyow sida Cabdullaahi Sultaan
timacadde markuu lahaa: Dugsi ma leh qabyaaladi
waxay dumiso mooyaane.
Aqoonyahannada waxaa looga fadhiyaa inay ka
shaqeeyaan ummada wanaageeda iyo siday u
hiigsan lahayd horumar. Dadkeenu wuxuu hamuuun
aad u ba'an u qabaa aqoon uu kula tartamo
dadyowga kale uma ee baahna maanta in
aqoonyahanakeenu u hadlo ama u fekero sidii
casri jaahiligii. Casrigaa oo aan ka wada
dheregsanahay heerka aadka u hooseeya oo uu
gaaray fekerka dadka oo ay ku faani jiray
waxyaalo maanta lag xishoodo kuna kici jireen
falal aad u foolxun, sida inay ku duugaan
ilmohooda nolosha.
Gebaggebo:
Su'aashan waxaa in badan ka habboonaan lahayd in
aan is weydiino : Soomaalidu maxay tahay? Taas
oo aan filayo in jawaabteedu ay fududahay una
baahneyn inaan kutubtii Giriiga ama tii Roomanka
iyo fartiiFaraaciinta aan ka soo xigto kuna
xoojiyo dooddayda, kuwaas oo dhammaantood
sugnaantooda mugdi aad weyn ku jiro. Amaan
sameeyo cilmi baaris hiddaha (genetics) ah.
Jawaabtuna waa sidan :
1. Waa dadka dega geyiga Soomaalida.
2. Waa dadka ku hadla afka soomaaliga
3. Waa dad isku diin ah 100% muslim .
4. Waa dad isku dhaqan ah .
5. Waa dad walaalo ah meelkasta oo ay joogaan.
Abwaan C/qaadir Xirsi Yamyam asagoo tilmaamaya
in dadka soomaaliyeed ay yhiin ul iyo diirkeed
meelkasta oo ay joogaan lana kala saari karin
wuxuu yiri:
Obokh iyo Hargeysiyo
Nugaal oogadediyo
Ardaayada shilaabiyo
Ilaa beesha Enefdhii (NFD)
Muqdishoo unuunkaa
Diin iyo Afkilaya ah
U eg anigu saan ahay
Eeddiyo ayeeyiyo
Oday qurihi wada dhalay
Ee alif kordhaban iyo
Hikaad keliya ku akhriya
Waa kala ab yaa yiri?
Afeef: Qormadan ulama jeedo inaan wax ku yeelo
dareenka qof gaar ah ama ku far-fiiqaba, keliya
waxaan ku muujinyaa fikraddayda ku aaddan
qabyaaladda qaabkasta oo loo dhigaba.
Cali Aadan
calisomali@live.com