SOMALITALK.COM
w w w . S o m a l i T a l k . c o m
SOMALITALK - MAQAAL

Halkee ayey ku danbeysay Gacankii Hodanka (Qandala)

joojeCabdixakiim Jaamac Jooje

Social Development Adviser

Leicester UK.

saicentadv@yahoo.com

Marka hore waxaa mahad idilkeed iska leh Allaah, naxariis iyo nabadgelyana rasuulkeeni ayey korkiisa ahaatay. 

Intaa kadib, waxaa la yaab leh, waxa ummad ay hormartay, oo magaalooyin baddan ay aasaasmeen, oo kuwo hore, horay ay u mareen, halka ay ku danbeysay magaaladii Qandala, oo horey loo oran jiray Gacankii Hodanka. Qandala waxaa soo maray waqti ay taariikhda xusto, oo runtii ay aheyd xarumaha ganacsiga Soomaaliya kuwooda ugu horeeya. Waxey soo martay waqti uu qof walboo taga deegaanada Puntland uu ka warbixiyo. Qandala waxaa ay aheyd magaalada  kaliya uu ka socdo ganacsi aad iyo aad u baaxad weyn oo isku xiri jiray min waqooyi illaa iyo koonfur. Waxa ay laheyd ganacsi ku xiran Qaliijka oo aad iyo aad u hormarsan. Waxaa kaloo magaalada ka dhisnaa Warshaddi Kalluunka Qandala, oo meel walboo aad tagto lagu arki jiray kalluunka gasacadeysan ee ay soo saari jirtay. Nasiib darro Qandala waayahan kama muuqan saaxada, ee maxey tahay sababtu?


Magaalada Qandala

- Runtii markaan sameeay baaritaan qoto dheer, waxa ii soo baxay waxyaalaha magaalada la haray inay ugu wacan yihiin arimaha soo socda:-

- Waagi la oran jiray magaaladan gacanki Hodanka, dhaqaalaha kaoo baxa wuxuu ku mari jiray qaab Transit, oo lama gelin jirin magaaladan.

- Dadka u dhashay magaalada, oo waagaa ka ganacsan jiray oo xitaa qaarkood ayan guryo ku lahweyn, halka ay guryo waaweyn ka dhisan jireen magaalooyinka waaweyn, sida Muqdisho oo kale.

- Magaaladan oon weligeed aanan yeelan wax ka sareeya dugsi dhexe, oo maamuladii hore ee jiray oo idil ay ka seexdeen wax ka qabashadeeda.

- Adeegyo caafimaad iskaba daa warkooda.

- Magaalada oo aan laheyn waddo laami ah oo aada, taasoo caqabad ku ah isusocodka ganacsiga iyo dadkaba.

- Magaaladoon weligeed yeelan maamul u daacad ah, oo daneeya horumarkeeda.

- Dadka u dhashay deegaanka oo aad moodo inaanay diyaar u aheyn  horumarinta adeegyada magaalada. 

Runti marka laga sheekeeyo dhaqaalaha magaalada soo galay sandihi Sideetamaadyadi iyo sida xitaa 5% ka mid ah aanan magaalada loo gelin, waa waxa qalbigu uu ka ooyo, oo indhahana ka ilmeysiisa. Mar marka qaarna waxaad isleedahay aaway magaladan dadki u dhashay, oo runti markaad eegto magaalooyinka kale ka dhex muuqda, oo qaarkoodna ayba ahaayeen raggi hormuudka u ahaa ganacsida iyo maaaliyadda Soomaaliya. 

Qandala oo ka mid aheyd Degmooyinkii ugu horeeay Soomaaliya, laga asaaso, oo xitaa xiligii Dowladii Rayidka, laheyd rag kasoo gala doorashooyinka, ayaa manta iska daa inay la tartanto degmooyinkii la filka ahaa  ee gobolkaa Bari, xitaa waxaa ka horeeya Tuulooyin yar yar oo hadda isu sharaxaya inay qaataan magaca Degmo. Micnuhu maaha inaanay Qandala  laheyn awood ay kusoo baxdo, ee waa diyaar aanay dadkeedu u aheyn. Warar lagu kalsoon yahay oo aanu magaalda ka helnay xilli dhow innagoo daneynayna in aynu isku dayno inaan magaalada wax u qabano, oo ka qeybqaadano wixi suurto gal ah, ayaa nin ka mid ah Mas’uuliyiinta u dhashay magaalada, oo markaa ku sugnaa Boosaaso, ayaa wuxuu nagu yiri, Qandala, dhaqaale ku filan wuu yaal, ee waxaanan jirin maamul si wanaagsan u maareeya. Haddaba magaaladan oo ah magaalo uu Allaah ku maneystay Nimcooyin fara baddan, leh xeeb dheer oo ku wanagsan Kalluumaysiga iyo ganacsiga, sidoo kale leh kheyraad dabiici ah, ayaa waxaa ayaan daro ah inay ka hormarayaan magaalooyin u baahan in la kabo, halka Qandala ay iyadu inta iskabto, magaalooyhin kalena kabi karto. 

Maalin dhaweyd waxaa nagu maqaal ah in loo magacaabay Gudoomiye Cusub, oo uu magacaabay Madaxweyne Cadde Muuse. Waxaan leeyahay Gudoomiyaha Cusub bal weynu arki doonaa waxa uu ku soo kordhiyo magaalada iyo sida uu uga qeyb qaato tartanka magaalooyinka Puntland. Runti haddii uu badiyo la tashiga dadka ehelka u ah wanaaga, ee la doonaya horumarka magaalada waxaa uu qaban karaa wax baddan. Ha isku dayo inuu xiriir la sameeyo Qurbo Joogta u dhashay deegaanka ee daneynaya horumarka Qandala. 

Sidoo kale waxa wax lagu farxo ah dhismaha waddada Boosaaso iyo Qandala oo uu maalin dhaweyd carrabka ku dhuftay Madaxweyne Cadde, waa haddii laga dhabeynayo. Runti waa horumar kusoo siyaaday Puntland haddii waddooyin la geeyo magaalooyinka ku yaala Bariga fog sida Caluula, Baargaal, Qandal, Iskushuban, Xaafuun, Beyla iyo kuwa kaloo dhan. Waxa ay noqon doontaa arin dhaxalgal ah oo Taariikhda Baal dahab ah u gelisa Maamulka Cadde Muuse, haddii riyadaa laga dhabeeyo. Run ahaanti waxaa wanaagsan in laga mahadceliyo wax walboo guul ah oo uu maamulku sameeyo, ee maaha in mar walba xumaantooda uun la faafiyo 

Waxaan qormadeyda kusoo gabagabeynayaa Bulshada reer Qandala iyo Qurbo ku noolka reer Qandalaba inta laysu tago oo la taageero maamulka cusub, haloo istaago horumarka magaalada, oo Qandala waa in wax laga qabtaa arimaha waxbarashada, caafimaadka, isgaarsiinta, korontada, biyaha iyo dhammaan adeegyada muhiimka ah, si ay ula jaanqaado magaalooyinka kale ee Puntland ama Soomaaliya. Qandala waxa u nasab sheegta maanta Ganacsatada Soomaaliya oo dhan kuwooda ugu tunka weyn, ee waxaan ku talinayaa war hooy fursada maanta jirta halooga faa’ideeyo magaalada.. 

Sidoo kale waxyaalaha hormariya magaalooyinka waa iyadoo la siiyo fursad inay kusoo degaan ama maalgashadaan bulshooyinka kale ee reer Puntland ama Soomaalida kale ee ka yimid Koonfurta Soomaaliya, si ay magaaladu u noqoto ( Multicultural City ) sida hadda ay Boosaaso iyo Gaalkacayo noqdeen. U ogolaada magaalada inay degaan, ka shaqeystaan, maalgashadaan bulshooyinka kal. Intaas waa iga talo. Ogaada weli ma dhicin magaalo hal reer kaliya ay degan yihiin oo horumar wanaagsan sameysay. Sida arintaas loo gaari karo, waanu kasoo talo bixin doonaa haddii loo baahdo

Sidoo kale Qurbo ku noolka reer Qandala waxaan kula talinayaa inay magaaladoodii dib usoo eegaan oo ay isku dayaan inay wax ka qabtaa adeegyo baddan  oo Muhiim ah, oo Allaah ka soke ay iyagu wax ka qaban karaan sida dayactirka iskuulada, asaasisda rugo waxbarasho, rugo caafimaad, tababaridda macalimiin ciyaalka wax bara iyo waxyaalo kaloo fara baddan. 

Ujeedada qormadeyda aan ka leeyahay waa iga baraarujin iyo bal in fadhiga laga kaco, ee maaha mid aan dan kale ka leeyahay, haddii aan wax saxa ah sheegay waxey ka sugnaatay Allaah, haddii aan wax khalad ah qorayna waa nafteyda iyo sheydaan.  

Wabillaahi Towfiiq

JoojeCabdixakiim Jaamac Jooje

Social Development Adviser

Ma Dhabbaa, in uu Maamul Goboleedka Puntland  ogolaaday dhisitaanka Axsaab Siyaasi ?... Akhri... 

Faafin: Feb 18, 2007


Carmo, magaalo ku dayasho mudan 

JoojeCabdixakiim Jaamac Jooje
Social Development Adviser

 

Marka hore mahad idilkeed waxaa iska leh Allaah, naxariis iyo nabadgelyana Rasuulkeenii ayey korkiisa ahaatay. 

Kadib burburki ku yimid dowladii dhexe ee Soomaaliya, sanadi 1991di, ayaa waxa dhacday in dad tiro baddan ay u qaxeen asal ahaan goboladii ay ka yimaadeen, halkaasoo ay ka bilaabeen nolol. Meelaha sida aadka ah loogu qaxay waxaa ka mid aheyd Deegaanada Puntland, gaar ahaan magaalooyinka Boosaaso, Laascaanood, Garoowe, Gaalkacayo, Qardho, Baran iyo kuwo kaloo baddan. 

Qaxitaankaas loo qaxay deegaamadaas waxaa barbar socday iyagana magaalooyin yar yar oo aad iyo aad u dhismay. Magaalooyinkaas oo runti ka faa’ideystay aaga ay ku yaalaan iyo baahida loo qabay in la helo magaalooyin laga dhigto deegaan ama kuwo loo xagaa baxo. 

Haddaba magaalooyinkaas waxaa ka mid ah magaalada Carmo, oo ah magaalo u dhaxeysa Boosaaso iyo Qardho. Carmo waa magaalo run ahaanti aad iyo aad u dhisantay, oo horumar ka sameysay dhinacyo baddan. Carmo waxey ka mid tahay magaalooyinka lagu dhisay qaab qordheysan ( City Planning ) taasoo soo jiidatay dadweyne aad iyo aad u tiro baddan, oo runti ku dhiiraday inay ka dhistaan guryo. Waxyaalaha kale ee aad loogu amaanay waxaa ka mid ah iyadoo uu u furan yahay inay maal gashadaan cid alla cidi daneyneysa, iyadoo aan loo eegeyn qabiil iyo halka uu kasoo jeedo. 

Mashaariicda la taaban karo ee laga hirgaliyay, Carmo waxaa ka mid ah Akadeemiyada Booliiska, oo runtii loo dhisay qaab casri ah oo cid walba soo jiidaneysa. Waana runtii akadeemiyo loogu talagalay, in lagu tababaro, laguna xereeyo booliiska Soomaaliya, meel walboo ay ka yimaadaan. 

Carmo waa magaalo ay runtii ka muuqato horumar lagu amaani karo, iyadoo runtii ka hormartay Degmooyin iyo magaalooyin fac weyn oo horey u jiray. Carmo magaalo ahaan waa magaalo da’yar, oo gebigeediiba waxaa la asaasay sanadihi 1997 – 1999ki. Horumarka ay sameyneyso Carmo, runti waa mid lagu amaani karo, lana oran karo waa magaalo ku dayasho mudan

Inkastoo ay Carmo, tahay magaalo soo koreysa, oo sameyneysa horumar, haddana waxaad moodaa weli inaanay helin qeybtii degmo ahaan ay ku laheyd maamul Goboleedka Puntland. Haddaba waxaanu leenahay oo ka codsaneynaa maamul goboleedka Puntland inuu ku dhiirogeliyo magaalooyinka noocan ah ee iskood u sameeyay horumarka, si ay ugu deydaan magaalooyinka kale, oo uu weliba maamulku lagarab istaago baahiyahooda. 

Qaabdhismeedka Carmo ayaa runtii ah mid la jaanqaadaya dhismayaasha casriga ah, weliba cabirka iyo waddoyinka dhinac walba ka mara  magaalada. 

Haddaba qormdeyda danbe ayaan kusoo qaadan doonaa, adeegyada magaalada Carmo iyo mustaqbalka yoolka ay higsaneyso, iyadoo waliba sawiro wadata. 

Lasoco qeybta danbe 

Wabilaahio Towfiiq 
 

Cabdixakiim Jaamac Jooje

Social Development Adviser

Leicester UK


Beentu, ma waxey Noqotay wax Leysugu faano 

 

JoojeCabdixakiim Jaamac Jooje

Social Development Adviser

Marka hore mahad idilkeed waxaa iska leh Allaah, naxariis iyo nabad gelyana Rasuulkeenii ayey korkiisa ahaatay. 

Dadka muslimiinta ah waxyaalaha laga xaaraantimeeyay waxaa ka mid ah Beenta, oo waxaa kusoo ururay axaadiis tiro baddan iyo aayado baddan oo quraan ah ayaa lagaga hadlay. Bal waxa dhacda in aayadaha qaar lagu nacladay beenaalayaasha . rasuulkeeni waxaa ka sugnaatay inuu yiri qofka mu’minka ah waa suurto gal in ay waxyaalo kale ka dhacaan, laakiin been marna kama dhici karto inuu sheego. 

Annaga haddeynu nahay Soomaali waxaad moodaa in nala yiri qofkaan been sheegin maba noolaan karo. Qofki aad tiraahdo war runta maad sheegto wuxuu kugu qancinayaa war runta baddan waa leysku nacaa. Waxaad arkeysaa goobaha ay Soomaalidu isugu yimaadaan, qof aad is leedahay waa qof sharaf leh, oo si caddaan ah been ugu sheekeynaya, oo weliba laga dhegeysanayo. Mar marka qaar waxaa arkeysaa qof wax uu ka sasabanayo aadan garaneyn oo been qaawan beerka kuu gelinayo. 

Waxa taas kasii daran Tafatirayaasha webside yada ay Soomaalidu akhriastaan qaarkood oo ku caan baxay been iyo warar la been abuurayo, iyadoo qaarkood looga gol leeyahay in leysku diro Beelaha Soomaalida. Runti haddii ay ogaan lahaayeen cawaaqib xumada ka danbeysa arimahaas, kuma aanay deg degeen. 

Waxa dhacday hadda ka hor in nin  ka mid ah raggaas caadeystay been sheegga, in uu ka sheekeeyay arin uu yiri goob jog baan u ahaa, oo nasiib darro ninka uu ka sheekeynayo uu goobtaas fadhiyo isagoo aan aqoon u laheyn, goortuu ogaaday inuu dhex fadhiyo manta, uu nafsad ahaantiisi isku qiray inuu beenaale yahay oo ay dadku yaqaanaan. Fashillad ka xun oo qof bani’aadan ah ku dhacda  tan oo kale weli horey looma arag. Ogow beentaada baddan aakhirka ceebaalkeeda ayaad soo taabanaysaa

Maalmaha qaar waxaad arkeysaa marka qof uu yiraahdo warkaas ayaa lasoo qoray, in markiiba la weydiinayo Webka soo qoray, oo qaarkood hadduu sheego la leeyahay, war ma waxaad weysay meel aad akhrisato oo kale. Ogow heerkaas marka lagula gaaro, ujeedadu maaha in qofkan lagu diidan yahay Qabiil, maahma in lagu diidan yahay shaqsi ahaan, ee waa caadeysi xun uu caadeystay in uu arimaha qaar uu been abuuro.  

Websidte yada qaarkoodna iyadoo la leeyahay keligood ayaa qoray ayaa haddan la difaacayaa oo la leeyahay weligood been ay qoreen lama arag. Bal haddaba akhristow miisaan saar labada web, ee labadaba afsoomaali wax ku qoraya oo ka wada hadlaya arimaha Soomaaliya, midna la leeyahay iga daa warkiisa, midna la difaacayo inuu run baddan yahay, maxey heerkaas ku kala gaareen. Bal adba. 

Qofka ku can baxay runta waxa ammaan ugu filan in hadalkiisa la qadariyo, oo loo soo istaago markuu arin ka dhawaajiyo. Kan beenta badanna waxaa ceeb ugu filan isagoo hadalkiisa laga soo qaado ka’anna inuu cunug saqiir ah sheekeynayo. Ogow mar haddii laguu barto beenta in ay adag tahay inaad bulshadaa kusii dhex noolaato. 

Waxaad maqleysaa hebel siyaasi maaha, iyadoo loola jeedo wax walba runtuu ka sheegaa. Waa yaab war siyaasi ma waxaa lagu noqdaa in la munaafaqeeyo oo dadka been lagu qanciyo. Wey haboon tahay in arimaha qaar la isticmaalo qaab diblumaasi, si wax look ala ilaaliyo laakiin been qayaxan runti waa wax aad iyo aad looga fiican yahay. 

Waxaa xitaa dhacday in dadkan aynu la joogno ( Europe ) ay hadda nagu barteen beenta baddan, oo haddii laguu arko qof Soomaali ah inaad tahay aan wax baddan hadalkaaga la rumeysaneen, sababtuna waa mid aynu innaga isugu wacan nahay waayo wax walba been baa laga sheegayaa sida labada isqabta, lacagrta la qaato, maqnaashaha, caruurta. Marki la arkay in aynu wax walba been ka sheegeyno ayaa hadda waxaad arkeysaa in la leeyahay in waxaasi ay run yihiin iyo in kale warqad caddeyn ah kasoo qaado kumuunitigiina (Somali Community ).  

Runti waa wax laga naxo in ummad dhan lagu barto been. Waxa haboon in arinkaas laga hortago oo lala dagaalamo, si sharafteeni ay usoo noqoto. War innagoo muslimiin ah in nalagu barto been, wax fiican maaha. Soomaaliyeey beeni raad maleh, ee sharfteena aynu dhowranno. Ogow qofka Soomaaliga ah markuu sameeyo falal aan dhaqanka ku habooneyn, wuxuu matalayaa ummad dhan, oo waa wax hadhow dib noogu soo noqonaya. 

Hadalkeyga waxaan kusoo gabagabeynayaa Soomaaliyeey runta aynu isbarno, haba qaraaraatee. Ogow qofka runta kugu nacaa aakhirka isagoo kuu garaabaya ayuu kuu imanayaa. Goobo baddan oo Soomaali isugu timaado ayaa waxaad ka maqleysaa Fulaan, waxaan ku jeclahay waa qof toos ah, oo aan laalaabka aqoon. Weligaa ma maqleyso qof la leeyahay hebel beenta ayaan ku jeclahay. Qofka runta baddan dadka dhexdiisa wuu ka fadilan yahay oo aad baa loo qadariyaa, halka kan beenta lagu bartay la quursado. 

Intaas ayaan hadalkeygi kusoo gababeynayaa wixi sax ah oo aan sheegay waxey u sugnaatay Allaah, wixi khalad ahna waa nafteyda iyo sheydaan. 

Wabillaahi Towfiiq

Cabdixakiim Jaamac Jooje

Social Development Adviser

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan


Xabiibo: waa Gabar yar oo Isha uga soo baxday Buro oo u baahan Gargaar deg deg ah..
Xabiibo Xasan Max’ed Xaydar oo ah gabar shan jir ah kuna dhalatay Deegaanka Buur-Hakaba ee Gobalka Baay, aabbaheedna caafimaad ahaan u keenay Magaalada Muqdisho ayaa Dhakhaatiirtu waxay sheegeen in gabadhan aan waxba looga qaban Karin Soomaaliya oo ay u baahan tahay qaliin dibadeed. Akhri....

 

Kulaabo bogga  www.SomaliTalk.com 
© www.SomaliTalk.com

BAARID | SEARCH