Waa sidee Waalidka Wanaagsani?(Faatoxo)
Ilaah baa mahad idilkeed u sugnaatay, Allihii
dadka ka buuray biyo taag daran, kana dhigay xidid iyo xigaal, Nabi Moxamed
nabad galyo iyo naxariis ha ahaato, waxaan qirayaa inuu na soo gaarsiiyay dhaqan
wanaagsan dhamaantiis oo aan dhib lahayn, nooga digay dhaqanka xun iyo cirib
xumaantiisa.
Intaa ka dib sida caadiga ah waxaan waxbadan
maqalnay xuquuqda waalidka, oo culumaddu ay wax badan noo tilmaantay waynankeeda
iyo caasinimada ciqaabteeda. Alle ha naga dhigo kuwa xuquuqda waalidka guta.
Waxaase lagama-maarmaan ah in ilmaha dhaqankooda la toosiyo si ay xilkooda uga
soo baxaan, waxaa kale oo aan meesha ka maqnayn in ubadku xuquuq ku lee yahay
waalidka, taasoo ay diintu noo cadaysay, sida inuu Aabuhu marka horaba ku xusho
ilmihiisa hooyadood dhaqan wanaagsan iyo diin, inuu magac fiican u bixiyo, inuu
hagaajiyo masuuliyadda koriinkooda, inuu waxbarashdooda hagaajiyo.
Xaalada koriinka ubadka, oo ku xiran bulshadda ay
ku dhex korayaan awgeed, maqaalkaani waxa uu micne wayn u samaynayaa waalidiinta
ku dhaqan wadanka banaankiisa. waxaan ka deeqtoomi karin waalidka
wadanka(Soomaliya) jooga oo raba inuu fahmo asbaabaha lagu noqdo waalid
wanaagsan
Hadaba mar hadii guri la yagleelo, Eebena uu ubad
keeno, waxaa la yahay waalid, laakiin waxaa iswaydiin mudan, sidee loo noqon
karaa waalid wanaagsan oo ku dayasho mudan?
Waalid ahaanshuhu waa khibradaha qof marayo kuwa
ugu farxada badan leh
Waalidku si ay macno u samayso ku dayashada
ilmihiisu, waa in marka hore uu isgu hagaagsanaada, waa inuu isagu ku taagnaadaa
wadada uu rabo in ilmihiisu maraan, Tusaalaha fiicani waa kii adiga dhaqanka kuu
ah, ( badanaa aabaha sigaarka cabaa, ubadkiisuna waa u badan yahay inay cabaan).
Dhaqanka fiican ee ku dayashada mudan waa mid la baran karo, hadii waalidku rabo
inuu xilka saaran ka soo baxo.
Qoysku waa inu markasta jiraa jacayl, tixgalin,
iyo qiimayn ay isu hayaan labada uu ka unkamay gurigu, hooyadda iyo Aabaha.
Qalalaasaha, qayladda, buuqa iyo qilaafka qoysku, waxa uu ubadka ka dhumiyaa
farxadda; haday farxaddu dhunto, waxaa ku dhaca qalbi jab, waxaa bilowda nacayb;
mar hadii nacayb yimid ku dayasho dhamaatay.
- Jacayl xad la’:Markasta waa in ilmaha loo
muujiyaa jacayl dhaba oo aan xad lahayn, waxaa lagu muujin karaa qaadis,
shumin, u qosol, u sheegid inaad jecel yahay. ogow,hadii aad nacdo waxa uu
sameeyey, ama uu khalad galo ilmaha, ha oran waan ku nacay, ee dheh waxaan
nacay waxaad samaysay.
- Dhagayso:
- Waa inaad u muujisaa inaad danaynaso
waxa ay samaynayaan, ha ahaato cayaarahooda, shaqooyinka waxbarashadda
guriga, iyo waxkasta oo ay markaa ku mashquulsan yihiin.
- Abuur jawi ay kaala hadli karaan
arimahooda, ha waynaadeen ama ha yaraadeene.
- Waqtiyadda cuntada sida qadadda, dami TV
si qoysku u wada sheekaystaan, oo aad u hesho fursad aad ugu sheekayso.
Arinkani waa mid Aabayaasha Soomaaliyeed ku cusub badankooda, waayo
Soomaliya ilmaha bulsho mashquulisa ayuu ku dhex jiray, qurbahase adaa u
bulsho ah.
- Dhaqan wanaagsan:
- Bar dhaqan wanaagsan, baridda kan ugu
fiican, waa adoo ku diinta si wacan ugu dhaqma, u sheeg xumaanta beenta,
khiyaamada, wanaaga runta, bar waxa loo abuuray. markay yar yihiin
jeclaysii Alle iyo Rasuulkiisa.
- Ha u sheegin been, in loo sheegana ka
ilaali, balan aadan fulinayn, ha kaqaadin xitaa hadii ay dhabta ku
jiraan.
- Bar waxa saxa ah iyo waxa khaladka ah,
una sharax. ogow ilmuhu khalad la saxo yay wax ku bartaan.
- Uga sheekee xuquuqda waalidka, inay ku
xadgudbaana ka ilaali.
- Cadaalad samayn:
- Hadii Alle ku siiyey ilmo badan, ha u
kala eexan, ha ahaato soo dhawayn, amaanid, hadiyad gaara, iyo inaad
siiso waqti kala badan.
- Simidda waxbarashada iyo barida
diinta.gabdhaha iyo wiilasha.
- Barid xadaynta waqtiga:
- Bar ilaanita waqtiga, una samee jadwal
waxbarasho, cayaareed, iyo mid hurdo.
- Ku caawi inay xil qaadaan sida,
hagaajinta sariirtooda, nadaafadda qolkooda, xuusinta waqtica celinta
buugta maktabadda iwm.
- U ogolow inay khibrad iskood u yeeshaan,
hana dhumin ilaalintood; waa inay bartaan nolosha si markay waynaadaan
ay ugu sahlanaato.
- Ku caawi helid Saaxiib wanaagsan:
- Aadamigu saaxiib la’aan ma joogi karo,
hadaba intii ay saaxiib xun samaysan la haayeen ku caawi inaad u samayso
saaxiib wanaagsan, oo hadii ay la joogaan ay niyadaadu ku dagan tahay.
- Saxid qaladkooda:
- markasta oo ilmuhu qalad galo, qaladku
ha yaraado ama ha waynaadee, go’aan adag ku sax oo muuji in aadan
aqbalayn qaladkan, ka ilaali inaad tiraahdo waan ku nacay.
- ka ilaali inaad dadkale hortood ku
ceebayso, xataa hadii khaladka uu kaga dhacay meel bulsho kale joogto.
- go’aankaagu ha cadaado, hadalkaaguna
yuusan dhaafin sixitaanka oo qura.
- markasta ilmaha qisooyinka dadka
wanaagsan, sida siirada rasuulka(SCW), asxaabtii, uga sheekee si ay
tusaale uga dhigtaan.
- wixii khalad ah, markasta waa khalad, ku
adkow go’aankaa marna khalad ha ogolaan.
- markasta xeerka gurigu hal ha ahaado,
ilmuhu inay jabiyaan yay ku dadaalayaan hadii aadan dhowrin adigu.
- Abaal mari: Abaal marin waxaa ahaan kara,
amaan, shumis, u sheegid inaad raali ka tahay waxa ilmuhu sameeyay, hadiyad
iyo dibad u saar, iwm.
- Mid kasta gaarkii u abaal mari, hadii uu
wax wanaagsan sameeyo,
- Mala ilaali inaad
loolansiiso, midkasta iskii u xisaabi.
Wa bi Allahi Towfiiq.
Eng. Abdullahi Abdulkadir(Faatoxo) – UK
Faatoxo@hotmail.com
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan
Faafin: SomaliTalk.com | Feb 3, 2008
|