Cajaa'ib: Maanso Maqal iyo Qoraal ah

Inj. Maxamed Cali Cibaar
Soomaali60@yahoo.com 

---

• Halkan ka dhegeyso Gabayga... ama Halkan (mp3)

Maansadaan la magacbaxday Cajaa’ib waxay soo baxday 26kii Jannaayo 2008, waxayna maansadu ka hadlaysaaarrimo arrimo ay ka mid yihiin:  

1. Xaaladda musiibo ee ay Soomaalidu maanta ku sugantahay, taas oo ah mid ay iyadu gacmaheeda ku kasbatay. Dhibkaas oo aan cidna dhinac marin, dhamaanna la wada dhadhamiyay.

2. Sida hoggaankii umadda iyo aqoonyahannadeediiba ay uga gaabiyeen waxkaqashada arrimaha faraha ka baxay, ayna nasiibdarro in badan oo ka mid ahi ay noqdeen kuwa dhimbilaha sii hurinaya, maxastana xaabada uga dhigaya.

3. Sida  ay dowladihii caalamku  indhaha uga qabsadeen xasuuqa iyo xadgudubyada ka socda Soomaaliya, iyagoo waliba ay qaarkood si toos ah uga qaybqaadanayaan falalka ka dhanka bani’aadminnimada ee lagu hayo maatida Soomaaliyeed.

4. In ay muhiim tahay in dadka Soomaaliyeed ay wax ka bartaan waayihii kharaaraa ee la soo maray, kuna baraarugaan halista ay diin, dad iyo dal ahaanba maanta ku suganyihiin. Waa in loo wada guntadaa sidii looga shaqeyn lahaa badbaadada ummaddan sii rogmaneysa.

5. In haddii maanta ay dowladihii dunida iyo ururradii ay ku mideysnaayeenba ay naga hiilliyeen, aysan taasi la macno aheyn in la garab iyo gaashaan la’yahay. Sida loo arag xunyahay, looma Alle la’a. Haddii iimaan iyo Allekacabsi lala yimaadana waa hubaal in Eebbe uu awooddiisa xoogga badan noogu hiillin doono.

 Maansada Cajaa’ib waxay ku billaabmeysaa: 

1. Cishaba waa ceyn adduune
2. Codkeyga waxaan u gaabshay
3. Haddaad Cabdiyow1 tabeyso
4. Cadowgan isi soo baheystay
5. Canaadkiyo cagajugleynta
6. Inaan ka cabsooday maaha
7. Inaan caynleyda maanso
8. Walaal curin waayay maaha
9. Inaan sida qaar ku ceesha
10. Cantuugo yar siistay maaha
11. Waxaase I ciilay saaxib
12. Caloolyowga waxaygu beeray
13. Cajaa’ibka taagan maanta: 
     
14. Markaan xaqa iska cameynay
15. Halkuu dulmi noo carrowshay
16. Taladan caynkeed wareegtee
17. Ka raran hoostiyo caloosha
18. Xafiiska cunaha ku yaalla
19. Carrabku uu agaasimaayo
20. Ee uu cilmigiisu keenay
21. Wixii camirnaa dhexdiisiyo
22. Inuu carrigiiba joogo
23. Canjeeriyo koob caddeys ah
24. Caleen jaad ahoo cagaaran
25. Amaba caanteyn sunuud ah. 
     
26. Waxaase i ciilay saaxib
27. Caloolyowga waxaygu beeray
28. Cajaa’ibka taagan maanta:
29. Colaadda sokeeyoo faankaa
30. Cashiiradan la isku bi’iyay
31. Ceebtaan laga dhiidhineynin
32. Cudurka waallidee dillaacee
33. Bukaanka calaashigiisa
34. Carunka maatida dhamaatiyo
35. Cabidda dhiig ehel u roontay
36. Cirbadda la yiraa halaaggu
37. Haddana caafimaad la moodoo
38. Soomaali ku ciribgo’eyso. 
     
39. Waxaase i ciilay saaxib
40. Caloolyowga waxaygu beeray
41. Cajaa’ibka taagan maanta:
42. Cayaar qabriyada dushooda
43. Dharaartii lagu caweeyo
44. Cirrooluhu ugu horreeyo
45. Cuqaashii jiibineyso
46. Culumadii daawaneyso
47. Dumarka carraweeladooda
48. Cuuggiyo midka labawajiilaa
49. Fidnooluhu ay ka caanyiin
50. Markii kuman curad la dooxoo
51. Xinjiri goobta ay caseyso
52. Ku naaxa calaacalkoodoy
53. Cabaad ugu bilanto dheeshu
54. Intii shaydaan careysan
55. Cirfiid in la raalligeliyo.
56. Waxaase i ciilay saaxib
57. Caloolyowga waxaygu beeray
58. Cajaa’ibka taagan maanta:
59. Cosobkii laga dhaxlay awoowiyo
60. Ciiddeennii udgoon aheydee
61. Cirweyne na soo hujuumiyo
62. Shisheeyuhu uu ka caagay
63. Intaan kumi ceyrineynay
64. Markaan daaficii cidleynay
65. Hororkii ciddiyaha xumaayeen
66. Dorraad ceyriinka siinnay
67. Tigree inuu casir yimaado
68. Inuu calankiisa ka taagto
69. Keennana carraduu ku jiido
70. Sidii calalkii u duubo
71. Caasimaddeennii burburiyo
72. Masaajiddii calaq ku qooshtoo
73. Inaanu casuunnay sheegto. 
     
74. Waxaase i ciilay saaxib
75. Caloolyowga waxaygu beeray
76. Cajaa’ibka taagan maanta:
77. Markey xaajadu cakirantee
78. Culaabta la qaadi waayo
79. Iney Qarankooda caynshaan
80. Kuwii loo soo carbiyayee
81. Islaan cafash iibineysa
82. Cariish shilin laga aruurshiyo
83. Canshuurta ku soo barbaaray
84. Cayilka iyagoo la liici
85. Badina lulaneyso caashu
86. Iney kibir camanka buuri
87. La yaabi ciyaalka baahan
88. Caatada haqaneysa oonka
89. Cooshadahaa lagu qaxaayo
90. Caa’iladoodiina ka faani
91. Oo uu cindigoodu siiyay
92. Iney caasinnimadu sharaftoy
93. Aabbiyo hooyaba ka cararaan
94. Ku dhuuntaan carro shisheeye
95. Halkaa cawskiyo ku daaqaan
96. Cashada hoostooda taalla
97. Cambuulada lagu dagaayo
98. Cantoobo la eedi doono. 
     
99. Dadkaan caashaqay xumaantee
100. Isagoo coodkiisu buuxo
101. Sidii ruux ceyr ah tuugsan
102. Dakaan cisi heli karaaya
103. Cabiidnimadase ka doortay
104. Dadkaan codsigiisu keenay
105. Gumeysiga caawa jooga
106. Inuu cayayaan dulleysto
107. Midduu Cabdullaahi2 sheegay
108. Carruuraha soo koraayiyo
109. Hilibka ubadkee cajiiman
110. Cuqubadii laga horjoogay
111. Hadduu codcod sixina mooday
112. Ciqaab xeeradii ka leefyoo
113. Catowgiisaa u maragee
114. Cabbaar haddii uu dhibtooday
115. Cadaabkiina wada dhadhamiyay
116. Cadradahaa lagu hor jiitiyo
117. Raggiisa la ceejinaayo
118. Rafaadku inuu caraadshuu
119. Casharka ku baraarugaa iyo
120. Inuu weli calawasaadoo
121. Annagaa caadka sare u dhaafnoo
122. Calaacasha timo ka keenniyo
123. Caaqnimadii aan naqaannay
124. Cideysi kas dhaafi waayo
125. Cishooyinkaan aanu dhowrno. 
      
126. Haddii cudud laysku geeyo
127. Caqliga aan laga midoobin
128. Cafisku waa  lama huraane
129. Haddaan laabaha la culannoo
130. Cuqdado aan laga koreyn iyo
131. Cuncunku tafaraaruq keeno
132. Kalsoonidu heddey cadhowdoo
133. Caynaanka la wada haweystay
134. Intuu ninba cirif u jiito
135. Daneysigu gaaro caalwaa
136. Run waa lagu ciilbaxaaye
137. Haddaan cimrigeen rucleyno
138. Amaan cakuyey la meerno
139. Caaddifad aan qorshe laheyn iyo
140. Carcarar guuli kuma timaado
141. Cadaawana laguma jebiyo. 
      
142. Halganku cahdi iyo iskaashi
143. Cadliga oo lagu hoggaansho
144. Calowga oo laga ilaalsho
145. Halbeeg cabbiruu rabaaye
146. Intuu caalluhu horboodo
147. Markey himiladu cawaranto
148. Mugdiga leysku wada ciriirshoo
149. Cilaaqtanka lagu tartamayo
150. Ayaan cudbigii ku doodin
151. Inuu birahaba ka culusyay
152. Rajada yaan caad la saarin
153. Iyadoon cudurdaar la moogeyn
154. Wixii cilladaa aan darisno
155. Canaanta ha loo dulqaato
156. Halkey caanuhu ka daateen
157. Duleellada aan cufeyno
158. Waanadu yay canaanyo keenin. 
      
159. Cigaal intuu madaxa saarto
160. Ninkii garka soo cillaansha
161. Khaliijka cambuurradiisiyo
162. Cimaamad guduudan qaatoo
163. Kalmado carabiya yaqaanna
164. Haddaan camalkiis tilmaamin
165. Ka dhigin ceel loo arooriyo
166. Cadceed wax iftiimineysoo
167. Badbaadiya caamadiisa
168. Richard Burton 3 -kii Cadmeed iyo
169. Billuu Shiikh Cabdalla yahaye
170. Curraafkii soo hagoogta
171. Durbaba caalim yaan la moodin. 
      
172. Casrigu qaar uu dawakhiyoo
173. Fikrado lagu soo cabbeeyoo
174. Maskaxdu cubantaan arkaaye
175. Aqoontiisu key curyaantee
176. Cunsuriyadi iney gar tahay iyo
177. Caqiidooyin Jaan rumeysan
178. Caadiyo dhaqankeennii diiddan
179. Islaamkaba cay u haysta
180. Cawrana aan dadan kareynin
181. Asey tiisuba caddilantee
182. Cadale googgaalihiisa
183. Intaan cutub loo rigeynin
184. Amaan la caleemosaarin
185. La cuskan xuub caarocaaro
186. Calaamad kalaa ku taalle
187. Halkuu carcartaan ka keenay
188. Cinwaankeeda aanu hubinno. 
      
189. Cadaadis markii la saaray
190. Qaarkoodna carbuun la siiyay
191. Carabahaan weheshaneyiyo
192. Afrikadaan caawineynay
193. Hadduu caalamkii dhammaantii
194. Garteenna ka caajisaayoo
195. Dhibkeenna ku ciidi saaka
196. Woyaane hadduu u ciidmin
197. Cagoole gurguuranaayiyo
198. Cutuushyada gowracooda
199. Xasuuqa hadduu ku caawin
200. Cadadka kumannaanka dhaafiyo
201. Meydkey cagafcagaftu duugto
202. Hadduu uba carrabdhabaayo.
203.  
      
204. Sidii cambihiyo babaayga
205. Inaan cunto nahay la boobo
206. Haddii loo wada codeeyay
207. Golaha4 cilinkaa ku baaqay
208. Cantaatac wax loo abuuray
209. Inuu dulmanaha cabburiyo
210. Awalba cucub buu ahaaye
211. Isagu calafka ma go’aansho
212. Wuxuuse calaanku sheegay
213. Caaqibadiis iney dhamaatay
214. Ciyaalsuuqina u taliso. 
      
215. Laakiin sey la tahay cawaanta
216. Annagu meel ciirsilaa iyo
217. Cidliyo geerigo’an ma joogno
218. Diinkaba  isagoo caddiinoon
219. Laheyn qoloftaa cusleysay
220. Markey haddii is ciyatay
221. Intuu Cantallaay ka kow yey
222. Cadkiisa u soo heshiiyeen
223. Ciyoonna akhbaarti gaartoo
224. Colkii kugu soo dhawaaye
225. La yiri carar oo godkaa gal
226. Isagoon baqdin cantatabeynin
227. Caadilkii uu isku halleeyiyo
228. Iimaankiisaa ka celiyee
229. Cibaadada weynaheenna
230. Caddaalad haddii aan badinno
231. Haddaan midnimada ciseynoo
232. La diido qabyaalad caabbud
233. Warmaha tuman caaraddooda
234. Haddaan caabbinta ku samirnoon
235. Dhufeysyada jiif-cabbeyno
236. Cawiyo maalinna dadaalno
237. Quraanku siduu caddeeyay
238. Allaha cirka roob ka keena
239. Casiiskaa noo gargaariye
240. Carshiga aan khayr ka filanno.  
      
241. Carshiga aan khayr ka filanno
242. Carshiga aan khayr ka filanno
243. Carshiga aan khayr ka filanno. 

• Halkan ka dhegeyso Gabayga... ama Halkan (mp3)

1.Prof. Cabdi Ismaaciil Samatar, wuxuu bare sare ka yahay Jaamacadda Minnesota ee waddanka Mareykanka. Cabdi wuxuu kaalin hormuudnimo uga jiraa halganka loogu jiro sidii loo badbaadin lahaa  jiritaanka umadda Soomaaliyeed ee halista ku sugan.  

2. Abwaan C/laahi Suladaan ( Timacadde), A.H.N , sugaantiisa dhaxalgalka ah ee taariikhda gashay waxaa ka mid ahaa gabaygii; Dugsi ma leh qabyaaladi, waxay dumiso mooyaane. 

3. Richard Francis Burton (1821-1890), oo Soomaalida dhexdeeda uga caanbaxay Shiikh Cabdalla, wuxuu ahaa sahmiye weyn oo  ay dhalashadiisu Ingiriis aheyd. Intii u dhaxeysay 1842- 1853 wuxuu ka mid ahaa ciidamadii ay qoratay shirkaddii  British East India Company. Sanadkii 1853, sida la sheego waxaa u suurtogashay inuu booqdo magaalooyinka barakeysan ee Maka iyo Madiina, isagoo isku ekeysiinaya qof muslim ah oo soo xajinaya. Bishii May 1854, Richard waxaa loo badalay magaalada Cadan ee waddanka Yamen, si uu u soo basaaso dadka Soomaalida ah oo xillagaas ay gumeysteyaashu wax yar ka yaqiinneen. Richard Burton, isagoo iska dhigaya wadaad carbeed oo diinta Islaamka faafinaya ayuu howshiisii ka billaabay magaalada Saylac isagoo soo sahmiyay ilaa magaalada Harar oo xilligaas aheyd xaruntii ugu muhiimsaneyd ee Soomaalida. Bishii Abriil 1855, ka dib markii laga warhelay khiyaanadiisa ayay dagaalyahanno Soomaaliyeed agagaarka Berbera ku weerareen Burton iyo askar la socotay oo Ingiriis iyo Afrikaanba laheyd. Dagaalkaas oo ahaa mid aad u culus waxaa Richard Burton ka soo gaaray dhaawacyo culus, wuxuuna ku baxsaday doon ula carartay magaalada Cadan. 

4. Golaha Qaramada Midoobay.

Inj. Maxamed Cali Cibaar
Soomaali60@yahoo.com