DAAWO:- VIDEO: Muhammad: Legacy of a Prophet

Daabaco Boggan | Print

AFRICOM iyo Qaaradda Afrika: Welwelka Afrikaanku ka Qabaan saldhigga Militari ee AFRICOM Akhri...

Taariikhda Colaadeed ee soo jireen-ka ah ee Somalia iyo Ethiopia - Qaybtii 4aad.

Waxaan uga soo hadalnay maqaalkii 3aad, magaca xabashi halkuu kasoo jeedo, dhulka xabashidu ay asal ahaan u leedahay, soo ifbixii magaca Ethiopia iyo sababta ay xabashidu is kugu magacowday Ethiopia,hadaba maqaalkan waxaan ku soo qaadan doona,isballaarintii Xabashida iyo dagaaladii galbeed.

Isballaarintii gumaysiga Xabashida iyo daglaadii Galbeed

Qarnigii 12aad ee miilaadiga, waxaa ka jiray dhulka galbeed ee manta Xabashidu gumaysato Saldanado Islaami ah waxayna ahaayeen: Zaylac (adal), Iifaat, Waalow, Haadiya, Dawaaro, Baali, Jamaa iyo kuwa kale.

Qarnigii 13aad miilaadiga, Saldanada Xabashidu waxay ku koobnayd dusha buuraha sarsare waxaana u talinayay dadka Agowada sheegta.Boqorodii Xabashidu ma ay lahayn boqor isku magacaabi jiray boqorkii boqorada (Negus Negesti) taariikhda Xabashiduna waligeed ma noqon mid ku salaysan run.Waayihii dambe waxay ku koobnayd boqrtooyooyin yar yar oo isku bahaystay diin, kuna dhisan qaab foowdaali ah, boqorkii u taagroona ayaa lagu magacaabi jiray boqorka boqorada.

Horaantii qarnigii 14aad miilaadiga, waxay saldanadaha Xabashidu ka koobnayeen boqora yar yar, waxaana ka dhax dillaacay dagaalo awood sheegad ah waxaana loollan iyo dagaal dheer kadib, ku guulaystay in uu mideeyo Saldanadaha Xabashida Boqorkii ku abtirsanayay qoysk Suleymaan iskuna magtacaabay Boqorkii Boqorada.

Wayahaas waxaa socday dagaaladii salibiyiinta ama macatab u dirirka ee u dhaxeeyay Muslimiinta iyo Kiristiyanka, lagasoo billaabo Andalus, Qudus, Qooqaaz, Khuraasaan, Ciraaq ilaa Geeska Afrika.

Ujeedooyinka dagaalku wuxuu ahaa siduu ka dhawaajiyay Vasco De Gama,markii u duqeeyay magaalada Muqdisho,18,4,1499 miilaadiga,isagoo burburiyay dhamaan dhismayaasheedii,shacab aad u tira badana xasuuqay,hase yeeshee kuma uunan guulaysan in uu hantiyo magaalada,waxaa dagaal aad u kulul kala horyimid dadkii reer Muqdisho una diiday in uu gudaha u soo galo magaalada,hadaba mar wax lagawaydiiyay Vasco de gama,babaha uu u burburiyay muqdisho iyo ahdaafta dagaalku wuxuu ku jawaabay:

Ujeedada nagu waxay tahay:

1.In Macatabku uu kula dagaalamo Bisha dunida dacalkeeda ilaa laga takhalusayo,taas macnaheedu waxaa weeye in Kiristiyaanku uu la dagaalamo Islaamka dunida oo idil inta laga takhalusayo dadka Muslimiintah,maxaa yeelay macatabku waa shicaarka Kiristaanka,bishuna waa shicaarka Muslimiinta.

2. In Rooma ay Makka kala dagalaanta dhulka ka fog in ka badan 1500 farsakh, waa dhulka Falastiin ee maanta ay haysato Yuhuudu, ujeedka hadalkaasi waxaa weeye in Muslimiinta dhulkooda loogu tago inta aynaan Kiristaanka lagu weerarin dhulkooda, sidii dhacday waagii Muslimiinta ay awooda lahaayeen oo ay qabsadeen caasimadda labaad ee France ee Liyoon, sidoo kale dowladii Cusmaaniyiintu ay garaacday irdaha Vienna, taas oo ah qaacida caan ah oo alaa ay adeegsadaan wadamada reer Galbeedku.

3. In ciidamadii Khilaafadii Cusmaaniyiintu ay iskaga huleelaal Yurub, waa wadamadii ay xukumi jirtay khilaafadaas, sida Qubrus, Giriig, Uguslaafiya, Jeeg ilaa Ostariya.

4. In wadamada Yurub ay ciidamo u diraan Afrika si, muslimiinta loo go, doomiyo.

5. in la cunaqbateeyo wadamada Muslimka, si dhaqaalohoodu hoos ugu dhaco, awoodooduna ay u daciifto, taas waxaa loo xilsaaray Vasco, wuxuuna kala jaray ganacsigii India iyo wadamadii Carabta u dhaxeeyay.

6. In la taageero Boqortooyada Xabashida ee masiixiga ah, laguna xiro wadamada Yurub, si Xabashidu uga takhalusto Saldanadihii Islaamiga ahaa ee dariska la, ahaa, istaraatiijiyada ka dambeysaa waxaa weeye in Xabashidu la wareegto ilaa Badacas dabadeedna sidaa ay ku weerarto Kacbada ama Maka iyo Madiina, Vasco ayaa ku goodiyay in uu kasoo saari doono qabriga Nabigeena Muxammed.s.c.w.dabadeedna uu gayn doono Rooma si muslimiintu isu dhiibaan. Run ahaantii taa way isku dayeen hase yeeshee diinta Islaamku waxay leedahay qarni waliba iyo zaman waliba dad u sara kaca diffaaceeda, waxaa arintaas riyo lagu tusiyay Nuuradiin Zanki Amiirkii muslimiinta ee la dagaalamayay Salibiyiinta,isagoo ku guulaystay in uu ka hortago falkaas, khaarijiyana kuwii ka dambeeyay,taageerida Xabashida la siinayay waxaa saldhig u ahaa burburinta Xaramaynka(Makka iyo Madiina).

Hadaba Boqorkii Xabashida ee isku magacaabay Boqorkii Boqorada goortuu mideeyay, xukunka Xabashida isagoo ka faaidaysanaya fursadaas, kaashanaya Dawladihii Masiixiga ee Yurub, wuxuu bilaabay inuu isku ballaariyo saldanadihii Islaamka ahaa ay dariska ahayeen.Wuxuu ugu horayntii isku dayay in uu qabsado Saldanadii Iifaat oo waagaa ugu awood roonayd Saldanadaha Muslimka uguna ballarnayd.Saldanada Iifaat waxaa waagaa u talinayay Suldaan Xaqa Al Diin-1, ee qoyskii Waali Asmac.1321 miilaadiga,waxaa muran ka dhaxdhashay Suldaankii Iifaat iyo boqorkii Xabashida,murankaas markii dambe wuxuu isu rogay dagaal lagu dilay Suldaan Xaq al diin dabadeedna Xabashidu waxay xukunkii ku wareejisay wallakiis Sabru Diin.Waaguu Sebru diin dhintay qoyskii Waali Asmac waxaa ka dhexe aloolsamay loollan awoodeed,kaasoo 1376 miilaadiga,saldanadii waxaa qabsaday Xaq Al Diin-II. Xaqul diin wuxuu ka soo horjeestay isballaarintii Xabashida waxay dagaal iskaga soo horjeesteen,sanadkii 1386/7 miilaadiga,waxaa lagu dilay suldaan Xaqul diin,Xabashidana waa lagu caabiyay.

Sacduddiin Muxammad cali oo ahaa suldaankii la dilay walaalkii,ayaa noqday hogaamiyaha Saldanada wuxuuna sii waday dagaalkii looga soo horjeeday dhul ballaarsigii Xabashida Masiixiga.markii horay wuxuu ka soo hooyay guulo hase yeeshee weerar dambe oo Xabashidu ku soo qaaday ayaa lagu jabshay,Xabashidu ku qabsatay saldanadii Iifaat.halkaasna waxaa gacanta uga baxay Saldanadii Islaamka ahayd ee faca waynayd.

Sacadu al diin wuxuu u haajiray magaalada Zaylac oo ahayd Boqortooyadii Islaamka.1415 miilaadiga,boqortooyadii Xabashida oo sii waday dhul ballaarsigii waxay weerar ku qaaday magaalada Zaylac waxaana lagu dilay Amiir Sacdu Al diin Maxamed Cali oo ku aasan Geeska koofur bari ee jaziirada loogu magacdaray.

Sanadkii 1487kii miilaadiga Boqor Johankii-IIaad ee Boortaqiiska, wuxuu Pedro Cavilhan u soo diray Boqortooyadii Xabashida si uu ula saxiixdo heshiis saaxibtinimo wuxuuna boqorki Xabashidu ku yiri “Waa waajib saaran boqotooyada Masiixiga ee Xabashida iney Saldanooyinka Muslimka ka go,doomiso caalamka Islaamka”.

Boortaqiisku wuxuu u balan qaaday Xabashida in uu ilaaliyo xeebaha iyo xarumaha si uu gacan u siiyo xabashida.

Hadaba Boortaqiisku isagoo fulinaya heshiiskii ahaa in la go, doomiyo Saldanooyinka Muslimiinta waxay ciidamadiisii badu bilaabeen in ey duqeeyaan magaalooyinka xeebaha soomaaliya.

Daandaansigii Boortaqiiska, waxaa ugu horeeyay weerar uu sameeyay Pero De Cavilhan, 1487, waa uu ka soo laabtay socdaal uu ku tagay India.Waxaa xigay Vasco Da Gama oo ka soo laabtay socdaalkii dheeraa ee caanka noqday ee uu ku soo maray India, ayaa marsada Muqdisho yimid 2dii Janaayo 1499m, isagoo hogaaminaya koox xaryanna ah.Wuxuu isku dayay in uu magaalada gun uga dhigo xukunkii Boortaqiiska, haseyeeshee waxaa ka horyimid dadkii reer Muqdisho uuna mari wayay wuxuuna duqeeyay magaalada.

Sannadkii 1506M, Boortaqiisku wuxuu duqeeyay magaalooyinka Soomaaliyeed ee Baraawe,Muqdisho.Kulkuu Boortaqiisku isku dayay in uu ciidankiisa magaalada Baraawe ku dajiyo waxaa ka horyimid ciidan hubaysan oo gaaray 6000 soomalai ah,dagaal kulul ayaa laysku hardiyay,waxaa Boortaqiiska goobtaas looga dilay 800 askari,waxaana looga dhawacay in kabadan iyadoo lagu sandulleyay in uu ka hilfa gurto magaalada.Markuu ka quustay magaalada Baraawe ayuu isku dayay in uu magaalada Muqdisho markale qabsado hase yeeshee taa wuu ku hingoobay,magaalada Muqdisho waxaa lagu tirinayay magalada ugu qanisan magaalooyinka Geeska Afrika.Kadib wuxuu weerayay Jaziirada Soqotara,markii hore wuxuu kala kulmay isaka cabin hase ahaatee mar dambe ayay u suurtagashay in uu qabsado magaaladaas.

Sannadki 1517M, Lope Suarez wuxuu duqeeyay uuna gubay magaalada Zaylac,sanadkii xigay 1518M,wuxuu duqeeyay magaalada Berbera.Waxaa isla wagaas ka horyimid Boortaqiiska Khilaafadii Cusmaaniyiinta oo awood xoogan ku lahayd bada horayna u midaysay dunida Islaamka.

Sanadkii 1526M, Boqorkii Xabashida Labna, markuu gaboobay wuxuu awoodii gaashandhiga ku wareejiyay Degelhan in uu sii wado weerarkii Islaamka lagu hayay.

Sanadkii 1527 waxaa dhankale awoodii gaashandhigga Islaamka la wareegay Imaam Axmed Ibraahin Alqaazi Gureey.

Akhri: Qaybta 5aad

Imaam Axmed Ibraahim Gureey iyo Qabsashadii Xabashi. (899H…950H/1492M….1543M).

Tixraac: waxaad ka tixraaci kartaa masdarada soo socda.

• 1. Alislaam walthaqaafah fii ifriiqiyah.Dr Xasan Axmed Maxmuud
• 2. Al Islam wal Xabasha cibrad taariikh.Fatxi qayth.
• 3. Taariikhda Soomaaliya (Dalkii Filka Weynaa ee Punt).J.M.Ibrahin Liqliqato.
• 4. Al Buldan Al Islaamiyah wal aqalliyaat al muslimah filcaalam al mucaasi.Dr.M.Sayid Qulaab, Dr.Xasan C/qaadir.Kaatib Maxamuud Shakir.
• 5. Wathaaiq Cani Soomaal wal Xabasha wa Ereteriya Axmed Barkhad Maaxi.
• 6. Futuuxul Xabasha. Carab Faqiih.

FG: Wixii talo iyo tusaale ah waan ka aqbalayaa akhristayaasha sharafta leh.

Qore: Zakariya Ismaciil Xaaji Nur.
Pakistan-Islamabad
Email: Zakarie_21@hotmail.com , Zakariyei@gmail.com .

Wabilllaahi Attowfiiq.

Qaybta 1aad | Qaybta 2aad... | Qaybta 3aad... | Qaybta 4aad... | Qaybta 5aad

Faafin: SomaliTalk.com | Feb 24, 2008

Kulaabo bogga  www.SomaliTalk.com  © www.SomaliTalk.com