SomaliTalk

Daabaco Boggan | Print

Ceelka iyo Xaruntii Conoco, Garoowe, Soomaaliya... Akhri....

Nidaamka Islaamiga ee Wadaagga Batroolka: Laga bilaabo Morocco ilaa Indonesia: Q.3aad

Qaybta: 1aad | 2aad | 3aad

Dowlada FKMG Ah Ee Soomaaliya oo Indhaha Ka Laabatay Ceelasha Shidaalka Ee Ay Kenya Ka Baarayso Xadka Soomaaliya... Akhri

Kenya ma Badda Soomaaliyeed ayey Shidaal Ka Qodaneysaa?
Dawladda Kenya ayaa dardar gelisey baaritanka batroolka ay ka wado xeebta, waxaana soo baxay warar tibaaxaya Akhri

Shirkadda Range oo Sheegtay in Saddexdii bilood ee lasoo dhaafay ay Garoonka Diyaaradaha ee Garoowe siisay US$313,000
lacagtas oo aad uga badan tii ay DGPL sheegtay in shirkadu bixisay.. Akhri...

Itoobiyaan baaraya laba nin oo Soomaali. Muqdisho. AFP - Jan 13, 2006

Taangi Itoobiyaan ah oo taagan garoonka muqdisho - AFP - Dec 2006
ARAGTIDA/MAQAALLADA DADWEYNAHA EE MAANTA

Maxaad ka taqaan dadka Shisheeye ee Saamaynta ugu wayn ku leh Siyaasadda Soomaaliya?

Dr. Jendayi Frazer; Amb. Michael E. Ranneberger; Meles Zenawi; Isaias Afewerki; Amb. David Shinn.

Jendayi E. Frazer waa Kaaliyaha Xoghayaha Arrimaha Dibadda Maraykanka ee Dhinaca Afrika. Waxay ka soo jeedaa Gobolka Virginia ee Maraykanka. Haweenaydaan oo aad caan uga ah qaaradda Afrika ayaa takhasus aad u fog u leh arrimaha Afrika. Waxay ahayd hadda ka hor Safiirka dalka South Africa u fadhiya Maraykanka. Waxay horay u soo qabatay jagooyinka kala ah La taliyaha gaarka ah ee Madaxwayne G. Buush ee dhinaca Afrika; Madaxa Xafiiska Afrika ee Wasaaradda Arrimaha Dibadda Maraykanka; xubin ka tirsan Golaha Ammaanka Qaranka. Haweenaydan waxay macallimad ka ahaan jirtay iskuulka dawladnimada ee Kennedy ee Jaamacadda Harvard, iyadoo xubin firfircoon ka ahayd Golaha Xariirka Caalamiga ah ee Jaamacaddaas. Waxay wax badan ka qayb qaadatay dejinta qorshayaal milateri oo ay sameeyeen Hoggaamiyeyaasha ciidamada maraykanka. Markii ay ahayd Agaasimaha Arrimaha Afrika ee Golaha Ammaanka Qarraanka waxay lahayd qorshaha siyaasadda faragelinta arrimaha waddamada Koongo, Siiraliyoon, Laybeeriya, Burundi iyo Suudaan. Dhammaantoodna iyada ayaa si gaar ah ugu xilsaarnayd fulintooda.

Haddaba haweenaydaan waxay si firfircoon faraha ula gashay cidda noqonaysa madaxda waddamada kor ku xusan isla markaana abuurtay awoodihii meel marin lahaa hawshaas iyadoo mar kasta isticmaalaysay awoodda waddamada dariska la ah kuwa kore sida Ugaandha, Nayjeeriya, South Africa iwm.

Dr. Frazer waxay xagga waxbarashadeeda jaamacadeed oo idil ku soo qaadatay arrimaha Afrika iyadoo wax ku baratay Jaamacadda Stanford halkaas oo ay shahaadada B.A. ku qaadatay Culuunta Siyaasadda, gaar ahaan Afrika, waxay isla jaamacaddaas ka qaadatay shahaadada M.A. ee Siyaasadda Caalamka iyo Horumarinta Waxabarashada. Waxay takhasus Doktoraal ah ku samaysay Xariirka u dhexeeya Shacabka iyo Milateriga Keenya. Taasoo ay si hoose u dhexgashay hawlaha Keenya iyo Waddamada Dariska la ah. Waxay ka qayb qaadatay hawlaha Milateri ee Afrika. Waxayna macallimad ka ahaan jirtay Machadka Culuunta Horumarinta ee Jaamacadda Nayroobi (the Institute for Development Studies at the University of Nairobi, Kenya). Waxay sidoo kale Macallimad ka noqotay the Graduate School of International Studies ee Jaamacadda Denver.

Dr. Frazer waxay kale oo u xilsaarnayd dhexdhexaadintii Ethiopia iyo Eriteria ee dagaalkii dhexmaray 1998-2000, iyadoo la safatay Ethiopia halkaasna Eriteria ay ku qaadacday hawsheeda sidaasna ay colaadi u dhexmartay taasoo ilaa hadda taagaan. Haweenaydan waxay hadda aad uga qayb qaadatay isbedelkii ka dhacay Soomaaliya ee Golihii Maxaakiimta awoodda looga tuuray iyo qandaraaskii soo gelitaanka ciidamada Ethiopia ee dalka Soomaaliya. Dr. Frazer oo takhasus fiican u leh sida loo adeegsado waddamada deriska la ah waddanka ay doonayso inay hawl ka fuliso ayaa sidoo kale qandaraas fiican wuxuu kala dhexeeyaa Ugaandha oo hore ugala qayb qaadatay qorshaheedii Koongo. Mr. Museveni (Madaxwaynaha Ugaandha) oo xariif ku ah sida loo rog-rogo siyaasadda reer galbeedka isla markaana ah jabhad waynaaday ayaa hadda u muuqda mid hunguri ka galay sidii uu uga qayb qaadan lahaa qaybsiga qandaraaska Soomaaliya.

Waxaa arrimahaas si fiican isugu sii xiraya qayb wayna ka ah qandaraaskan Safiirka Maraykanka u fadhiya Kenya Amb. Michael E. Ranneberger. Wuxuu sidoo kale ka soo jeedaa gobolka Virginia ee Maraykanka. Virginia waa gobol koonfurta Maraykanka ku yaal oo ah halkii ugu horaysay ee dadkii Ingiriiska ahaa ay ka dageen Maraykanka. Waana halka Madaxwaynayaasha ugu badan ee Maraykanka ka yimaadeen.

Amb. Ranneberger ka hor Kenya wuxuu ahaa u qaabilsanaha Sudan ee xafiiska Afrika isagoo isla markaana ahaa ku xigeenka xafiiskaas. Wuxuu wax badan soo ahaa la taliyaha gaarka ah ee Maraykanka dhinaca Suudaan. Ka hor wuxuu soo noqday Safiirka Maali. Ninkan odayga ah wuxuu si fiican ugu takhasusay hawlaha Koonfur Ameerika iyo kala furfuridda jabhadaha iyo samaynta kooxaha isagoo ahaa 1995-1999 isu-duwaha arrimaha Kuuba kuna guulaystay inuu Kuuba ka abuuro kooxo u janjeera siyaasadda Maraykanka. Ka hor Kuuba wuxuu soo sameeyay koox la baxday Task Force oo ka hawl gasha Haiti. Amb. Ranneberger wuxuu hadda aad uga shaqeeyaa arrimaha Soomaaliya, kumana cusba oo wuxuu soo noqday Agoosto 1994 Deputy Chief of Mission ee Muqdushu. Ka hor wuxuu aad ugu soo dhex jiray kana soo shaqeeyay Mozambiik 1986-89 iyo Angola 1981-84 isagoo labadan waddanba ka qayb qaatay la dagaalankii kooxihii Shuuciga iyo abuuritaankii jabhado iyo kooxo u shaqeeya danaha Maraykanka. Wuxuu sidoo kale ka soo abuuray kooxo iyo shaqsiyaad ka shaqeeya danaha Maraykanka waddamada El Salvador iyo Guatemala.

Amb. Ranneberger wuxuu wax ku bartay Jaamacadda Towson State isagoo ka qaatay shahaadada B.A. Wuxuu ka qaatay shahaadada M.A. dhinaca taariikhda Jaamacadda Virginia. Wuxuu hadda si aad ah ugu mashquulsan yahay inuu ka abuuro Soomaaliya kooxo iyo shaqsiyaad u adeega danaha Maraykanka, isagoo kaashanaya Dr. Jendayi Frazer iyo Meles Zenawi.

Meles Zenawi Ra’iisal wasaaraha Itoobiya wuxuu ku dhashay Adwa oo ah gobolka Tigray ee Waqooyiga Itoobiya. Waxaa iska dhalay Aabe Tigray ah iyo Hooyo Ereteeriyaan ah. Zenawi oo madax ka ah Itoobiya muddo 16 sano ah waa nin dhallinyaro ah oo da’diisu tahay 51 jir. Wuxuu noloshiisa in badan ku soo qaatay jabhadnimo isagoo muddo badan ku noolaa Soomaaliya waqtigiisii Jabhadnimada kuna socdaali jiray baasaboor Soomaali ah. Wuxuu madax ka noqday Jabhadihii midoobay ee EPRDF (Ethiopian People’s Revolutionary Democratic Front) ee la dagaalamayay maamulkii Mengistu Xayle Maryam ee Derg.

Zenawi wuxuu ku guulaystay inuu ku xukumo Itoobiya siyaasadda ah qaybi oo xukun. Wuxuu ku soo rogay in qawmiyad kasta maamul-goboleed samaysato taasoo abuurtay in la isku qab-qabsado xuduudaha iyo maamullada. Arrintani waxay abuurtay dagaalo joogto ah iyadoo qawmiyaddii u hogaansami wayda awaamiirta Zenawi lagu hubaynayo kuwa kale ee ay is hayaan. Zenawi wuxuu ku guulaystay inuu si casri ah u dhiso gobolka uu ka soo jeedo ee Tigray taasoo leh dhammaan adeegyada hoose, dhexe iyo sare ee bulsho u baahan karto. Wuxuu u diyaargaroobay, sida lagu xanto, inuu ka goosto gobolkiisu haddii Itoobiya kala tagto.

Meles Zenawi wuxuu si aad ah ugu guulaystay in maanta taangiyada Itoobiya dhex joogaan goobihii looga talin jiray milaterigii Soomaaliyeed, isla markaana ay xasuuq ugu gaystaan shacab aan hubaysnayn. Zenawi waa nin taariikhda Soomaaliya iyo Itoobiya si fiican u yaqaan, isagoo og in taangiyada Soomaaliya ay mar aan sidaas u dheerayn dhex joogeen Dire-Dawa, iyagoo korna u dhaafay Harar. Zenawi wuxuu doonayaa inuu tirtiro guuldarooyinkii ku dhacay Itoobiya, abuurana taariikh cusub oo jiilasha soo socda ugu faanaan kuwa Soomaalida ah in Xamar, Caasimadda Soomaaliya, taankiyadoodu waxay doonaan ka sameeyeen..

Wuxuu fursaddan uga faa’iidaysanayaa Siyaasadda Maraykanka ee ku wajahan Shidaalka caalamka ee lagu qabsanayo magaca Argagaxisada. Haddaba Zenawi oo xariir fiican la samaystay Dr. Frazer waxay doonayaan inay Soomaaliya u abuuraan kaadiriin u shaqeeya danaha ay leeyihiin isla markaana xeebaha Soomaaliya looga taliyo Addis Ababa.

Waxaa dhinaca kale dhibaatada Soomaaliya qayb ka ah Isaias Afewerki, Madaxwaynaha Eritereeya. Wuxuu ku dhashay Asmara 1946 waana nin haysta diinta Judiac-Christian. Wuxuu arday ka ahaan jiray Jaamacadda Hayle Selaase I isagoo ka tagay 1966 kuna biiray jabhaddii xornimadoonka Eritereeya ee la dagaalamayay Itoobiya. Wuxuu aad ugu guulaystay waqtigii jabhadnimada inuu ka wada takhaluso raggii ka wada caansanaa ee hoggaamin jiray jabhadda kuwaas oo Muslimiin u badnaa, isagoo kaashanaya walaalkiis Meles Zenawi oo hoggaaminayay Jabhaddii Tigrayan Peoples Liberation Front (TPLF). Waxay labadan nin si fiican uga wada shaqeeyeen qabsashadii Itoobiya iyo Xornimo-siintii Eritereeya. Nasiib-daro waxay isku khilaafeenba waxaa dhexmaray dagaal qaraar. Waxay hadda labaduba ku mashquulsan yihiin hub isugu dhiibka Soomaalida iyo burburinta intii harsanayd qarankii Soomaaliya. Waxaa la hubaa inay maalin ay noqotaba ay heshiin doonaan labadan nin ee wada haysta diinta Kiristaanka, cadaadis ba’ana ku haya muslimiinta ku nool waddamadooda. Mr. Afewerki wuxuu gacan bir ah ku hayaa dadka Eritereeya oo wax badan u soo halgamayay inay xoriyad helaan balse candhuuftooda dib u liqay iyagoo qurbihii ay is lahaayeen haddaad ka laabanaysaan uu mar kale halgan u bilowdo.

Waxaa xagga siyaasadda Maraykanka kala taliya labadan nin rag uu ka mid yahay Amb. David Shinn. Waxaa laga yaabaa Soomaali badan markay arkaan rag uu ka mid yahay David shinn oo dhaleecaynaya siyaasadaha qaar ee Maraykanka inay aad ula ordaan.

Amb. David Shinn wuxuu safiir ka ahaan jiray Itoobiya (1996-1999) gaar ahaan waqtigii ay bilaabatay siyaasadda Itoobiya ay dagaallada ugu soo qaadaysay gudaha Soomaaliya 1996. Waxaa hubaal ah inuu qorshe iyo qaaraanba ku lahaa siyaasaddaas ilaa maanta taagan. Amb. David Shinn wuxuu ku dhashay halka la yiraahdo Yakima ee Washington 1940, isagoo waxbarashada Jaamacadeed ka qaatay Jaamacadda George Washington, halkaas oo uu hadda macallin ka yahay. Wuxuu ku sameeyay takhasuskiisii M.A. 1964 Pan-Somali Movement. Waxaa qariib ah waqtigaas inuu u doorto thesis-kiisa arrintan. Waqtigaas sida la wada og yahay waxaa dhacay dagaalkii ugu horeeyay ee Soomaaliya iyo Itoobiya taariikhda casriga ah. David Shinn wuxuu sidoo kale safiir ka noqday Burkina Faso. Wuxuu shaqooyinkiisii dublimaasiyadeed ee ugu horeeyay ka bilaabay Nairobi-Kenya iyo Daresalaam-Tanzania, isagoo Konsul-ku xigeen ka ahaa Bayruut-Lubnaan. David Shinn wuxuu gacan wayn ka gaystay hawshii Operation Restore Hope ee Maraykanku hoggaaminayay. Wuxuu Isku-duwe ka ahaa 1992-93 Somali Task Force. Amb. David Shinn wuxuu xubin firfircoon ka yahay ururo taageeridda Itoobiya ah sida Society of Friends of the Institute of Ethiopian Studies; U.S. Cares for Ethiopia. Hase yeeshee ka mid ma ahan ururo Soomaaliyeed, isagoo takhasuska shahaadadiisii jaamacadeed ku qaatay Soomaaliya kana soo shaqeeyay.

Waxaan maqaalkan u doortay in Soomaalidu aysan ahayn dad wax ku qiimeeya taariikhda isla markaana aan qorin, inay wax baaraana warkeedaba daa, taasoo keenaysa inay si fudud maalmo kaddib hadba jiho u yaacaan. Sidaas darteed waxaa haboon in qofka Soomaaliga ah iska badalo fikirka ku dhisan saacaddaas wixii aan rabo ayaa sax ah.